Viện Chiến lược và Chính sách tài chính: 60 năm xây dựng và phát triển

Viện Chiến lược và Chính sách tài chính: 60 năm xây dựng và phát triển 16/03/2023 14:59:00 513

Cỡ chữ:A- A+
Tương phản:Giảm Tăng

Viện Chiến lược và Chính sách tài chính: 60 năm xây dựng và phát triển

16/03/2023 14:59:00

- Đơn vị chủ trì: Văn phòng, Trung tâm Thông tin và Dịch vụ tài chính  

- Chủ nhiệm nhiệm vụ: CN. Đỗ Thị Thanh Sơn

- Năm giao nhiệm vụ: 2021/Mã số: 2021-25-Đ1

 

1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu

Ngày 07/11/1961, Hội đồng Chính phủ ban hành Nghị định số 197-CP quy định nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Bộ Tài chính, trong đó Viện Nghiên cứu Khoa học tài chính (tiền thân của Viện Chiến lược và Chính sách tài chính (Viện) là đơn vị thuộc Bộ Tài chính. Kể từ đó, ngày này thành ngày truyền thống của Viện.

Trải qua 60 năm phát triển và xây dựng, Viện luôn phát huy tinh thần vượt khó, đoàn kết, chủ động, sáng tạo và hiệu quả nhằm tổ chức thực hiện tốt mọi hoạt động, nhiệm vụ được Lãnh đạo Bộ tin tưởng giao. Xác định công tác nghiên cứu là ưu tiên hàng đầu, có ý nghĩa quyết định đến vai trò, vị trí và sự phát triển của Viện. Do đó, Viện luôn đặt mục tiêu “Nghiên cứu khoa học phải phục vụ cho sự phát triển của nền tài chính quốc gia, gắn liền với thực tiễn kinh tế - tài chính của ngành và đất nước”, đây được xem là mục tiêu cơ bản và là “kim chỉ nam” cho mọi hoạt động của Viện. Chính vì vậy, Viện đã chủ động triển khai nghiên cứu nhiều đề tài nghiên cứu khoa học, qua đó cung cấp được một hệ thống luận cứ khoa học vững chắc cho việc hoạch định chiến lược, chính sách tài chính, góp phần xây dựng nền tài chính quốc gia an toàn và bền vững. Là đơn vị quản lý khoa học toàn ngành và thường trực Hội đồng Khoa học và Công nghệ ngành Tài chính, Viện đã làm tốt công tác tổ chức, quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ của ngành Tài chính, gắn kết hiệu quả từ lý luận đến thực tiễn trong công tác nghiên cứu khoa học, đóng góp quan trọng cho công cuộc đổi mới và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Bên cạnh đó, Viện cũng có nhiều đóng góp trong lĩnh vực chuyển giao, xã hội hóa các kết quả nghiên cứu nhằm phổ biến, giới thiệu các kiến thức về kinh tế, tài chính, ngân sách… ra ngoài xã hội thông qua việc xuất bản tạp chí, các ấn phẩm thông tin kinh tế - tài chính và sách chuyên khảo hằng năm.

Từ năm 2011 đến nay, đất nước bước vào thời kỳ phát triển mới, đẩy mạnh hội nhập ngày càng sâu rộng với quốc tế, mở ra nhiều thời cơ lớn nhưng cũng không ít thách thức không dễ vượt qua. Nhiều vấn đề thực tiễn trong lĩnh vực tài chính - ngân sách đòi hỏi phải được giải quyết không chỉ bằng kinh nghiệm quản lý, điều hành mà phải dựa trên các luận cứ khoa học. Với vai trò là đơn vị nghiên cứu lý luận của ngành Tài chính, Viện đã phối hợp chặt chẽ với các đơn vị trong và ngoài Bộ triển khai có hiệu quả các công việc được giao; bám sát các nhiệm vụ tài chính - ngân sách và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hằng năm theo các nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ và các định hướng chính sách của Bộ Tài chính; tập trung nghiên cứu những vấn đề mới, tạo nền tảng lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý tài chính như tái cấu trúc nền tài chính quốc gia, tái cấu trúc đầu tư công, tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước… cũng như những chủ đề do Bộ Tài chính đặt hàng như giải pháp nhằm đổi mới, nâng cao vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương; cơ cấu chi tiêu công đảm bảo bền vững tài khóa; huy động các nguồn lực phát triển cơ sở hạ tầng; đổi mới cơ chế tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công; giải pháp tài chính phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ; cơ chế điều hành giá một số mặt hàng quan trọng, thiết yếu…

Do vậy, việc tổng hợp, nghiên cứu chủ đề “Viện Chiến lược và Chính sách tài chính: 60 năm xây dựng và phát triển” là cần thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. Qua đó, góp phần tổng kết, đánh giá, nhìn nhận lại những thành tựu đạt được của các hoạt động trên mọi lĩnh vực theo chức năng, nhiệm vụ của Viện qua từng thời kỳ và rút ra các bài học cho chặng đường phát triển tiếp theo của Viện trong giai đoạn mới.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Nghiên cứu quá trình hình thành, hoạt động và phát triển trong 60 năm (1961 - 2021) của công tác nghiên cứu và quản lý khoa học.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Viện Chiến lược và Chính sách tài chính qua 60 năm xây dựng và phát triển.

Phạm vi nghiên cứu: Tập trung nghiên cứu các hoạt động của Viện theo chức năng, nhiệm vụ trong giai đoạn 1961 - 2021.

4. Kết quả nghiên cứu

(1) Đề tài đã chỉ ra những kết quả của hoạt động nghiên cứu khoa học theo 03 giai đoạn (1961 - 1986, 1987 - 2010, 2011 - 2021). Trong đó, giai đoạn 1961 - 1986 là thời kỳ xây dựng nền móng nghiên cứu của Viện, tập trung củng cố lực lượng nghiên cứu. Tuy nhiên, Viện đã luôn bám sát nhiệm vụ của ngành Tài chính để triển khai các mũi nhọn nghiên cứu khoa học trong Bộ Tài chính, cung cấp hệ thống lý luận, thực tiễn về các chính sách kinh tế - tài chính phục vụ tiến trình phát triển của Ngành và đất nước. Giai đoạn 1987 - 2010: Hoạt động nghiên cứu của Viện được chú trọng trên cả hai hướng, đó là nghiên cứu lý luận cơ bản về tài chính - tiền tệ, kế toán và nghiên cứu triển khai, ứng dụng các phương pháp nghiệp vụ của ngành Tài chính. Các chủ đề nghiên cứu của Viện đề xuất tập trung giải quyết các vấn đề cấp bách và trọng điểm của ngành Tài chính nhằm: Phục vụ sự nghiệp đổi mới của Đảng, Nhà nước trong lĩnh vực tài chính; nghiên cứu và phối hợp với các đơn vị trong và ngoài Bộ về các vấn đề lý luận và thực tiễn thuộc nghiệp vụ tài chính theo yêu cầu của Bộ, Nhà nước và ngành Tài chính; nghiên cứu đổi mới và hoàn thiện các chính sách, cơ chế quản lý tài chính phù hợp với cơ chế thị trường ở Việt Nam, làm cơ sở cho việc soạn thảo các chính sách, chế độ quản lý tài chính; nghiên cứu những vấn đề lý luận làm luận cứ khoa học cho việc hoàn thiện chính sách tài chính. Giai đoạn 2011 - 2021: Viện xác định các hướng nghiên cứu tập trung giải quyết các vấn đề về kinh tế vĩ mô, tài chính công, thị trường tài chính, tài chính doanh nghiệp, tài chính quốc tế. Theo đó, nhiều đề tài nghiên cứu do Viện chủ trì đã bám sát chức năng, nhiệm vụ của Viện, Bộ; đồng thời làm rõ luận cứ khoa học về phát triển kinh tế, góp phần chuyển đổi mô hình tăng trưởng của Việt Nam. Trong đó, các nghiên cứu đã chỉ rõ quy mô và tiềm lực của nền kinh tế; quá trình chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế, trong đó chuyển dịch cơ cấu trong từng ngành cũng đã gắn nhiều hơn với các yêu cầu về công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; chỉ ra những vấn đề đặt ra trong việc huy động, phân bổ và sử dụng các nguồn lực giúp đạt các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội; mối quan hệ giữa dòng vốn vào và lạm phát của Việt Nam; thu hút vốn đầu tư nước ngoài tới tăng trưởng kinh tế Việt Nam; nghiên cứu dự báo và cảnh báo sớm…

(2) Hoạt động xây dựng chính sách tài chính và Chiến lược Tài chính: (i) Xây dựng chính sách tài chính: Giai đoạn 1961 - 1981: Viện cũng tổ chức biên dịch một khối lượng lớn tài liệu, sách, báo nước ngoài liên quan đến cải tiến chế độ thu tài chính, tăng cường quản lý tài chính, tăng nhanh tích lũy trong nền kinh tế, góp phần giúp Bộ Tài chính ban hành cũng như điều chỉnh kịp thời các chính sách (độ thu NSNN, thí điểm đối với thu quốc doanh; trích nộp và sử dụng lợi nhuận của các xí nghiệp; tăng cường quản lý chi tiêu, thực hành tiết kiệm, Chế độ bảo hiểm xã hội, Thông tư hướng dẫn cụ thể việc áp dụng đơn giá và định mức xây dựng cơ bản ở những vùng có chiến...). Giai đoạn 1987 - 2010: Viện không chỉ tham gia ý kiến bổ sung, sửa đổi chính sách theo yêu cầu của Bộ Tài chính mà còn chủ động nghiên cứu, đề xuất đổi mới cơ chế, chính sách quản lý tài chính cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Năm 1991, Viện đã được Bộ Tài chính giao chủ trì xây dựng chính sách tài chính quốc gia giai đoạn 1991 - 1995 và chính sách tài chính quốc gia giai đoạn 1996 - 2000, Viện tiếp tục chủ trì nhiều nghiên cứu về chính sách tài chính liên quan đến NSNN, chính sách thuế, phí và lệ phí, tài chính doanh nghiệp, phát triển thị trường chứng khoán…, từ đó đưa ra những mô hình, đề xuất có tính thực tiễn cao. Viện đã phối hợp tham gia xây dựng nhiều nghị quyết và chương trình hành động của Ban Cán sự Đảng Bộ Tài chính xây dựng luật của Quốc hội; nghị định của Chính phủ; chiến lược phát triển của nhiều bộ, ngành; chính sách, cơ chế tài chính. Điển hình là Luật Ngân sách nhà nước năm 1996 (được ban bành ngày 20/3/1996). Giai đoạn 2011 - 2021: Viện tiếp tục chủ động tham gia vào quá trình xây dựng chính sách với các đơn vị trong Bộ, đặc biệt là các lĩnh vực thuế và thu ngân sách; quản lý NSNN, nợ công; phát triển thị trường tài chính, cải cách doanh nghiệp nhà nước... Việc phối hợp, tham gia tích cực với các đơn vị trong Bộ đã giúp Viện đóng góp vào sự thành công chung của Bộ, ngành Tài chính trong việc xây dựng các chính sách tài chính, đơn cử như: giải pháp chính sách tài chính tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, trong đó một số giải pháp trọng tâm đã được đưa vào các nghị quyết của Chính phủ, như Nghị quyết số 13/NQ-CP năm 2012 (Viện được giao chủ trì soạn thảo) và Nghị quyết số 02/NQ-CP năm 2013. Các giải pháp này đã góp phần giúp doanh nghiệp hồi phục, tăng cường tiềm lực tài chính, quay vòng nhanh được hoạt động sản xuất - kinh doanh, qua đó tạo đà tăng trưởng và phát triển kinh tế. (ii) Xây dựng Chiến lược Tài chính: Giai đoạn 1987 - 2010: Một dấu mốc quan trọng vào cuối năm 1998, Viện được Lãnh đạo Bộ giao nhiệm vụ là đơn vị thường trực nghiên cứu Chiến lược Tài chính, trực tiếp khởi thảo Chiến lược Tài chính tổng thể giai đoạn 2001 - 2010. Sau nhiều lần xin ý kiến, dự thảo Chiến lược đã được báo cáo Bộ Chính trị và Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 211/2004/QĐ-TTg phê duyệt định hướng phát triển tài chính Việt Nam đến năm 2010. Không chỉ chủ trì xây dựng chiến lược tài chính quốc gia, Viện còn chủ trì và tham gia nghiên cứu các vấn đề liên quan đến chiến lược tài chính như: Chính sách tài chính và chiến lược tài chính (quy hoạch phát triển) trong từng lĩnh vực cụ thể giai đoạn 2001 - 2010, chiến lược tài chính (quy hoạch phát triển) ở từng địa phương giai đoạn 2001 - 2010, đóng góp những cơ sở lý luận và thực tiễn trong việc hoạch định và tổ chức thực hiện Chiến lược Tài chính giai đoạn 2001 - 2010. Giai đoạn 2011 - 2021: Tiếp nối kinh nghiệm và thành công trong việc xây dựng Chiến lược Tài chính giai đoạn 2001 - 2010, Viện đã chủ trì, phối hợp với các đơn vị trong Bộ xây dựng Chiến lược Tài chính giai đoạn 2011 - 2020. Sau hơn hai năm biên soạn, với sự đóng góp ý kiến của các chuyên gia trong và ngoài Bộ Tài chính, các bộ, ngành liên quan, sự phối hợp công tác của các đơn vị thuộc Bộ và sự chỉ đạo sát sao của Ban Cán sự Đảng Bộ Tài chính, ngày 30/12/2011, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã có Tờ trình số 631/TTr-BTC báo cáo Thủ tướng Chính phủ về đánh giá nền tài chính quốc gia sau 10 năm thực hiện Chiến lược Tài chính giai đoạn 2001 - 2010 và quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ của Chiến lược Tài chính giai đoạn 2011 - 2020. Ngày 18/4/2012, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 450/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược Tài chính đến năm 2020, trong đó đề ra mục tiêu tổng quát và các nhiệm vụ cụ thể cần đạt được trong từng giai đoạn 05 năm (2011 - 2015 và 2016 - 2020).

(3) Công tác quản lý khoa học và công nghệ: Giai đoạn 1961 - 1986: Ngay từ khi được thành lập đến năm 1980, Viện chưa có chức năng về quản lý khoa học ngành Tài chính. Việc tổ chức quản lý các nhiệm vụ nghiên cứu chỉ mang tính chất nội bộ. Tuy nhiên, Viện thường xuyên chủ động đề xuất chủ trương, định hướng nghiên cứu khoa học của Viện nói riêng và ngành Tài chính nói chung, giúp Lãnh đạo Bộ Tài chính có căn cứ để chỉ đạo, định hướng và giao nhiệm vụ khoa học cấp Bộ hằng năm. Giai đoạn 1987 - 2010: Về cơ bản, hoạt động quản lý khoa học của Viện đã bám sát phương hướng, nhiệm vụ chỉ đạo xây dựng hệ thống các đề tài nghiên cứu, tập trung giải quyết các nhiệm vụ khoa học của Ngành, đặc biệt là hướng vào xây dựng những luận cứ khoa học cho việc đổi mới, hoàn thiện các chính sách và cơ chế quản lý tài chính. Trong những năm 1991 - 1995, Viện đã quản lý và tổ chức nghiệm thu được 50 đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ. Năm 1996 - 2001, Viện đã quản lý hơn 100 đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ cho các đơn vị thuộc và trực thuộc Bộ, tổ chức triển khai nghiên cứu khoảng 120 đề tài cấp Viện. Kết quả nghiên cứu (chiếm khoảng 70% tổng đề tài) đã có nhiều đóng góp mới trong việc giải quyết những vấn đề cấp thiết mà thực tế đặt ra, được các nhà khoa học trong và ngoài ngành đánh giá cao và được xếp loại khá trở lên. Giai đoạn 2001 - 2010, Viện chủ trì khoảng 50 đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ và thực hiện giao, quản lý gần 200 đề tài nghiên cứu cấp Viện. Hầu hết các đề tài đều đáp ứng những yêu cầu thời sự, cấp bách của ngành Tài chính. Giai đoạn 2011 - 2021: Viện đã trình Bộ giao và quản lý tổng cộng 205 đề tài, chương trình, dự án cấp Bộ. Giai đoạn 2016 - 2021, công tác quản lý khoa học được thực hiện theo 02 nội dung: (i) Tổ chức và hoạt động của Hội đồng khoa học Tài chính (theo Quyết định số 151/2001/QĐ-BTC ngày 31/12/2001 của Bộ trưởng Bộ Tài chính); (ii) Quản lý nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp Bộ (theo Quyết định số 389/QĐ-BTC ngày 20/3/2019 của Bộ trưởng Bộ Tài chính). Từ năm 2016 đến hết tháng 7/2021, Viện đã tổng hợp trình Bộ giao 268 nhiệm vụ (năm 2016 là 42 nhiệm vụ, năm 2017 là 51 nhiệm vụ, năm 2018 là 51 nhiệm vụ, năm 2019 là 69 nhiệm vụ, năm 2020 là 55 nhiệm vụ). Cùng với đó, Viện cũng giao khoảng 250 nhiệm vụ cấp cơ sở, bình quân hơn 40 nhiệm vụ/năm. Các nhiệm vụ được giao đảm bảo mục tiêu tạo ra kết quả khoa học và công nghệ phục vụ các định hướng ưu tiên phát triển trong trung và dài hạn thuộc phạm vi quản lý của Bộ Tài chính. Trong bối cảnh dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, nhất là kể từ tháng 4/2021, đã ảnh hưởng đến công tác bảo vệ đề cương, nghiệm thu các nhiệm vụ khoa học. Từ thực tiễn đó, Viện đã kịp thời nghiên cứu, áp dụng công nghệ thông tin trong việc tổ chức bảo vệ đề cương, nghiệm thu. Nhờ đó, nhiều buổi họp của hội đồng nghiệm thu đã được Viện tổ chức theo hình thức trực tuyến, giúp các đề tài được nghiệm thu đảm bảo tiến độ, các chủ nhiệm có thời gian hoàn thiện để nâng cao chất lượng nghiên cứu.

(4) Hoạt động thông tin, xuất bản của Viện: Giai đoạn trước đổi mới, phương tiện thông tin liên lạc còn lạc hậu, việc nắm bắt các thông tin còn hạn chế, đặc biệt là những thông tin mới trên nhiều lĩnh vực của ngành Tài chính. Vì vậy, yêu cầu thực tiễn đặt ra rất cần một lượng thông tin tin cậy, dựa trên các nghiên cứu, tài liệu quốc tế để tham khảo học hỏi. Do đó, trong bối cảnh chung của đất nước, Viện không những đẩy mạnh chất lượng hoạt động nghiên cứu mà còn đặc biệt chú trọng tới công tác thông tin, tuyên truyền, chuyển giao và xã hội hóa các kiến thức, thông tin. Các ấn phẩm thông tin của Viện lần lượt ra đời góp phần bổ trợ tích cực cho ngành Tài chính trong việc thực hiện trọng trách khó khăn là phải tăng cường động viên nguồn lực trong nước, tranh thủ thu hút và sử dụng có hiệu quả nguồn vốn viện trợ từ bên ngoài phục vụ kháng chiến như: Tập san Tài chính - Kế toán (tiền thân của Tạp chí Tài chính hiện nay) và sau này được tách ra khỏi Viện từ tháng 01/2002, Thông tin Khoa học Tài chính (tiền thân của ấn phẩm Thông tin Tài chính hiện nay).

Trong những năm đầu đổi mới, chủ trương của Đảng và Nhà nước tập trung hướng tới đổi mới toàn diện đất nước - từ đổi mới tư duy đến đổi mới tổ chức, cán bộ, phương thức lãnh đạo và phong cách của Đảng; từ đổi mới kinh tế đến đổi mới chính trị và các lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Trong bối cảnh đó, công tác thông tin, xuất bản của Viện cũng đòi hỏi phải đổi mới cả về chất và lượng. Do đó, Viện đã tập trung đổi mới, cải tiến cả hình thức và nội dung của Thông tin Tài chính; đồng thời phát hành thêm phụ san Thông tin Phục vụ lãnh đạo. Ngoài ra, Viện đã xuất bản hàng trăm cuốn sách chuyên khảo, hàng nghìn bài báo của các nghiên cứu viên thuộc Viện được công bố và đăng tải trên các tờ báo, tạp chí có uy tín trong nước và quốc tế. Đặc biệt, năm 2008, Viện đã xuất bản thành công số đầu tiên sách Tài chính Việt Nam thường niên và đều đặn các năm sau đó. Nhu cầu hội nhập kinh tế - tài chính ngày càng cao, đặc biệt là hội nhập về khoa học công nghệ, do vậy, đòi hỏi Viện phải có một cơ quan ngôn luận chính thống để có thể thực hiện nhiệm vụ đối ngoại của Bộ, chia sẻ, hợp tác với các đối tác nước ngoài. Viện đã xuất bản số Tạp chí Kinh tế tài chính Việt Nam đầu tiên vào tháng 8/2015 với nhiều bài viết chuyên sâu về các vấn đề kinh tế - tài chính, công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, các chuyên gia kinh tế… trong và ngoài nước như.

(5) Hoạt động hợp tác: Qua 60 năm xây dựng và phát triển, hoạt động hợp tác khoa học trong nước và quốc tế đã trở thành một yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển không ngừng của ngành Tài chính nói chung và Viện nói riêng; đồng thời đóng góp cho sự phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia. Trong suốt chiều dài lịch sử, Viện luôn nỗ lực phát huy khả năng nghiên cứu độc lập, đồng thời chủ động tìm tòi, học hỏi kinh nghiệm từ các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước để tạo ra những sản phẩm khoa học có giá trị cả về lý luận và thực tiễn. Bên cạnh quan hệ hợp tác với các đơn vị trong và ngoài Bộ Tài chính, đến nay, Viện đã xây dựng và phát triển mối quan hệ hợp tác với hàng trăm cộng tác viên là những nhà khoa học, nhà nghiên cứu tại nhiều viện nghiên cứu kinh tế - tài chính hàng đầu trong cả nước; các giáo sư, tiến sĩ làm công tác giảng dạy và nghiên cứu tại nhiều cơ sở đào tạo; các cán bộ quản lý có uy tín tại các bộ, cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp, ngân hàng... từ Trung ương đến địa phương.

5. Thông tin nghiệm thu và lưu trữ

- Nghiệm thu: Đề tài đã được Hội đồng Tư vấn đánh giá, nghiệm thu thông qua (Quyết định số 109/QĐ-CLTC ngày 10/12/2021 của Viện Chiến lược và Chính sách tài chính về việc thành lập Hội đồng Tư vấn đánh giá, nghiệm thu nhiệm vụ KHCN cấp Cơ sở năm 2021).

- Lưu trữ: Đề tài được đóng quyển, lưu trữ tại Thư viện Viện Chiến lược và Chính sách tài chính./.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bình chọn

Điểm bình chọn
0 / 5
Tổng 0 lượt bình chọn
5
0%
4
0%
3
0%
2
0%
1
0%