Kinh tế hộ gia đình và những vấn đề đặt ra đối với chính sách tài chính

Kinh tế hộ gia đình và những vấn đề đặt ra đối với chính sách tài chính 01/04/2022 17:40:00 18297

Cỡ chữ:A- A+
Tương phản:Giảm Tăng

Kinh tế hộ gia đình và những vấn đề đặt ra đối với chính sách tài chính

01/04/2022 17:40:00

 

- Đơn vị chủ trì: Văn phòng

- Chủ nhiệm nhiệm vụ: CN. Đỗ Thị Thanh Sơn

- Năm giao nhiệm vụ: 2020/Mã số: 2020-25

 

1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu

Kinh tế hộ gia đình là một tổ chức kinh doanh thuộc sở hữu của hộ gia đình, trong đó các thành viên có tài sản chung, cùng đóng góp công sức để hoạt động kinh tế chung trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc một số lĩnh vực sản xuất - kinh doanh khác do pháp luật quy định. Kinh tế gia đình là loại hình kinh tế tương đối phổ biến và được phát triển ở nhiều nước trên thế giới. Sự trường tồn của hình thức sản xuất này đang tự chuyển mình để trở thành một thành phần kinh tế của xã hội, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi nước. Tại Việt Nam, kinh tế hộ gia đình cũng có vai trò và ý nghĩa to lớn, bởi vì nước ta bước vào nền kinh tế thị trường với gần 80% dân số đang sinh sống ở nông thôn với xuất phát điểm thấp, kinh tế hộ gia đình đang là một đơn vị sản xuất phổ biến. Đây là mô hình kinh tế có vị trí quan trọng trong quá trình chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế vĩ mô, nhằm huy động mọi nguồn lực tiến hành sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Hiện nay, kinh tế hộ gia đình tại Việt Nam phát triển chủ yếu ở nông thôn, thường gọi là kinh tế hộ gia đình nông dân, ở thành thị thì gọi là các hộ tiểu thủ công nghiệp. Kinh tế hộ gia đình là một bộ phận quan trọng của nền kinh tế Việt Nam. Kể từ khi được thừa nhận là đơn vị kinh tế tự chủ (năm 1988), sự phát triển kinh tế hộ gia đình nông thôn đã có sự chuyển biến tích cực cả về quy mô, tốc độ và cơ cấu. Đến nay, nhiều hộ gia đình đã đứng vững được trong nền kinh tế thị trường, có tác động lớn đến sự nghiệp xóa đói giảm nghèo của địa phương cũng như cả nước. Trong thời gian qua, chính sách tài chính đã thể hiện được vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển của kinh tế hộ gia đình thông qua chính sách chi NSNN, chính sách thuế, phí và lệ phí; chính sách tín dụng ưu đãi, chính sách hỗ trợ mặt bằng sản xuất; chính sách phát triển nguồn nhân lực… Tuy vậy, dưới góc nhìn phát triển bền vững, sự phát triển của kinh tế hộ vẫn còn nhiều hạn chế như số lượng hộ tăng nhanh nhưng chất lượng hoạt động chưa tương xứng với sự gia tăng; hầu hết các hộ quy mô nhỏ, công nghệ sản xuất còn lạc hậu; chất lượng nguồn nhân lực chưa cao, còn mang tính tự phát… Do đó, việc lựa chọn chủ đề nghiên cứu “Kinh tế hộ gia đình và những vấn đề đặt ra đối với chính sách tài chính” là thực sự cần thiết, nhằm đề xuất các giải pháp thúc đẩy kinh tế hộ gia đình phát triển trong giai đoạn tới.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Đề tài tập trung nghiên cứu và nhận diện những vấn đề đặt ra đối với chính sách tài chính cho phát triển kinh tế hộ gia đình, từ đó, đề tài đề xuất một số kiến nghị chính sách tài chính nhằm thúc đẩy kinh tế hộ gia đình phát triển trong giai đoạn 2021 - 2030.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Kinh tế hộ gia đình và chính sách tài chính phát triển kinh tế hộ gia đình.

Phạm vi nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu về kinh tế hộ sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp tại Việt Nam trong giai đoạn 2005 - 2020.

4. Kết quả nghiên cứu

(1) Đề tài đã khái quát được một số vấn đề chung về kinh tế hộ gia đình và chính sách tài chính thúc đẩy phát triển kinh tế hộ gia đình; đặc điểm kinh tế hộ gia đình; vai trò kinh tế hộ gia đình đối với kinh tế - xã hội; vai trò chính sách tài chính đối với phát triển kinh tế hộ gia đình. Theo đó, kinh tế hộ gia đình là một tổ chức kinh doanh thuộc sở hữu của hộ gia đình, trong đó các thành viên có tài sản chung, cùng đóng góp công sức để hoạt động kinh tế chung trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc một số lĩnh vực sản xuất - kinh doanh khác do pháp luật quy định. Đây là loại hình kinh tế tương đối phổ biến và được phát triển ở nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Kinh tế hộ gia đình đóng vai trò quan trọng đối với kinh tế - xã hội. Kinh tế hộ gia đình tạo việc làm và giải quyết các vấn đề xã hội; là cầu nối trung gian chuyển kinh tế tự nhiên sang kinh tế hàng hoá; đồng thời đóng góp vào sự tăng trưởng của nền kinh tế. Vai trò chính sách tài chính phát triển kinh tế hộ gia đình bao gồm: (i) Chính sách chi ngân sách nhà nước có thể là vốn mồi cho sự tham gia của kinh tế hộ gia đình thông qua việc tham gia kết hợp của khu vực nhà nước và khu vực tư nhân, thông qua đó tạo nên nguồn lực để tăng khả năng sản xuất - kinh doanh của các bên; (ii) Chính sách về thuế, phí tạo điều kiện cho phát triển kinh tế hộ gia đình; điều tiết thu nhập một cách công bằng. giảm bớt gánh nặng thuế cho nông dân nghèo, nhất là vùng đặc biệt khó khăn; (iii) Chính sách tín dụng hỗ trợ vốn cho kinh tế hộ gia đình; (iv) Chính sách tài chính thúc đẩy chuyển đổi hộ kinh doanh thành doanh nghiệp.

(2) Đề tài tổng hợp kinh nghiệm quốc tế tại các nước Hoa Kỳ, Anh, Malaysia, Thái Lan, Nhật Bản... về chính sách tài chính trong phát triển kinh tế hộ gia đình, từ đó rút ra các bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Theo đó, về trách nhiệm thuế, đối với hộ kinh doanh, chỉ nên áp dụng thuế thu nhập cá nhân, không áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp. Trong trường hợp phát sinh doanh thu đạt ở mức nhất định hộ kinh doanh sẽ phải đăng ký dưới hình thức kinh doanh khác và khi đó, các khoản thuế đối với các đơn vị này được áp dụng theo danh mục thuế áp dụng đối với loại hình tổ chức kinh doanh tương ứng theo quy định của pháp luật về thuế. Các hình thức hỗ trợ vốn sản xuất - kinh doanh cho kinh tế hộ gia đình cần được đa dạng hóa, từ đó tạo nguồn vốn linh hoạt phù hợp với loại hình kinh doanh này như các nước Mexico, Trung Quốc… Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, Việt Nam cần tăng cường tuân thủ tự nguyện, chú trọng thúc đẩy sự tuân thủ tự nguyện của đối tượng nộp thuế, đặc biệt là các hộ kinh doanh. Mặc dù không phân biệt rõ các hộ kinh doanh nhưng đối với các doanh nghiệp siêu nhỏ, hộ kinh doanh cá thể càng cần phải tăng cường tính tuân thủ và tuân thủ một cách tự nguyện. Để đạt được mục tiêu này, nhận thức của đối tượng nộp thuế cần được nâng cao; đồng thời, Việt Nam cần tuyên truyền và vận động tạo sự đồng thuận giữa cán bộ thuế và người nộp thuế, cải thiện và nâng cao nhận thức của cộng đồng doanh nghiệp và xã hội trong việc tự nguyện tuân thủ các nghĩa vụ thuế. Bên cạnh đó, khi hộ kinh doanh đạt đến một quy mô nhất định, Việt Nam cần có quy định bắt buộc phải chuyển sang các hình thức tổ chức kinh doanh khác. Tuy nhiên, để tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển đổi thì các quy định liên quan đến quy trình chuyển đổi cũng như chi phí chuyển đổi phải đơn giản và ở mức thấp. Công nghệ thông tin cần được ứng dụng một cách có hiệu quả đối với việc chuyển đổi hình thức tổ chức kinh doanh từ hộ gia đình sang các hình thức tổ chức khác...

(3) Đề tài đã phân tích, đánh giá thực trạng kinh tế hộ gia đình và những vấn đề đặt ra đối với chính sách tài chính ở Việt Nam. Cơ chế chính sách tài chính đối với kinh tế hộ gia đình trong thời gian qua đã từng bước được hoàn thiện, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh và giúp hộ kinh doanh bước đầu phát triển, từ đó tạo ra nhiều việc làm. Số liệu thống kê những năm qua cho thấy, lao động làm việc tại các hộ kinh doanh luôn chiếm 40 - 45% tổng lao động của khu vực doanh nghiệp, cao hơn so với doanh nghiệp tư nhân trong nước (34 - 36%) và cao hơn nhiều so với doanh nghiệp nhà nước (khoảng 8%) cũng như doanh nghiệp FDI (14 - 15%). Tuy nhiên, vẫn còn bất cập tạo nên những “khoảng trống chính sách” có thể cải thiện để tạo ra tiềm năng huy động thu trong tương lai. Hộ kinh doanh được nộp thuế theo phương pháp nộp thuế khoán, nhờ đó sẽ giảm được thời gian và chi phí trong việc thực hiện các thủ tục để nộp thuế. Song do việc cho phép hộ kinh doanh được nộp thuế khoán nhưng lại chưa có biện pháp quản lý chặt chẽ nên đây có thể là lỗ hổng để hộ kinh doanh và cán bộ thuế thỏa thuận “ngầm” với nhau và là một trong những nguyên nhân dẫn đến phần lớn các hộ kinh doanh không muốn chuyển thành doanh nghiệp hoạt động theo quy định của Luật Doanh nghiệp... Mặc dù đã có nhiều chính sách, ưu đãi để hỗ trợ phát triển kinh tế cá thể, quy trình thủ tục hành chính thời gian qua đã được cải cách, đơn giản và rút ngắn để khuyến khích chuyển dịch từ hộ kinh doanh sang doanh nghiệp, nhưng khả năng tiếp cận các cơ chế, chính sách của các hộ sản xuất - kinh doanh cá thể còn hạn chế. Đồng thời, việc chuyển dịch từ hộ kinh doanh sang doanh nghiệp chưa có sự chuyển biến mạnh mẽ. Nguyên nhân chủ yếu là do hạn chế của hộ kinh doanh trong hiểu biết về pháp luật, quy định của Nhà nước, tâm lý ngại thực hiện các thủ tục về thuế và kế toán.

(4) Trên cơ sở phân tích kinh nghiệm các nước và thực trạng Việt Nam, đề tài đã đưa ra một số giải pháp chính sách tài chính phát triển kinh tế hộ gia đình ở Việt Nam. Trong thời gian tới, Việt Nam cần thúc đẩy hộ gia đình đủ lớn chuyển đổi mô hình hoạt động theo hình thức doanh nghiệp. Việt Nam cần sớm có quy định thừa nhận về địa vị pháp lý của hộ kinh doanh trong Luật Doanh nghiệp. Ngoài ra, chính sách thuế, phí và lệ phí cần được hoàn thiện nhằm giảm hợp lý gánh nặng thuế, phí và bảo hiểm xã hội cho các hộ gia đình, cá nhân khi chuyển đổi sang hoạt động theo hình thức doanh nghiệp. Không những vậy, mức thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp cần được xem xét giảm ở mức thấp hơn cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa so với các doanh nghiệp có quy mô lớn để thúc đẩy các hộ kinh doanh chuyển sang hoạt động theo mô hình doanh nghiệp. Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp cần được áp dụng ở mức cao trong nhiều năm đối với loại hình doanh nghiệp được hình thành trên cơ sở chuyển đổi từ hộ kinh doanh. Các quy định về thuế tạo điều kiện thuận lợi cho hộ kinh doanh trong việc thỏa thuận thuế, tính thuế, từ đó làm mất đi sự công bằng trong cạnh tranh tạo kẽ hở cho việc trốn thuế cho những hộ kinh doanh có quy mô lớn. Do đó, việc bãi bỏ chính sách thuế khoá sẽ buộc hộ kinh doanh phải có sổ sách kế toán, hóa đơn, chứng từ có thể ở mức độ đơn giản phù hợp cũng là một trong những điều kiện thuận lợi để Luật Thuế, Luật Kế toán sửa đổi nhằm giảm bớt thủ tục hành chính gây trở ngại cho hoạt động kinh doanh nói chung, từ đó hộ kinh doanh không ngại chuyển lên doanh nghiệp khi đã đủ điều kiện. Để khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi sang hoạt động theo hình doanh nghiệp, Việt Nam cần có chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi từ hộ kinh doanh; xác định rõ mục tiêu, phạm vi, đối tượng, điều kiện hỗ trợ, nội dung hỗ trợ, nguồn lực theo các nguyên tắc, hỗ trợ tiếp cận tín dụng từ các ngân hàng, hỗ trợ tiếp cận tín dụng từ các quỹ, hỗ trợ mặt bằng sản xuất, hỗ trợ nâng cao năng lực công nghệ, hỗ trợ xúc tiến, mở rộng thị trường và tham gia mua sắm công, hỗ trợ nâng cao năng lực cho các hộ chuyển đổi lên doanh nghiệp. Ngoài ra, Việt Nam cần tăng cường công tác phổ biến thông tin về cơ chế, chính sách, chế độ, thông tin thị trường giá cả, công nghệ kỹ thuật nhằm hỗ trợ cho kinh tế hộ phi nông nghiệp. Đồng thời, dịch vụ tư vấn thuế, kế toán thuế, cung cấp dịch vụ về thuế, về hạch toán kế toán cần được khuyến khích phát triển để giúp hộ phi nông nghiệp hiểu rõ về các chính sách thuế, làm tốt công tác kế toán; dịch vụ hỗ trợ miễn phí cho đối tượng nộp thuế cần được mở rộng để hướng dẫn đối tượng nộp thuế thực hiện tốt công tác về kế toán, quản lý hóa đơn chứng từ. Quy mô vốn cho phát triển kinh tế hộ gia đình cần được mở rộng để khắc phục tình trạng kinh tế hộ gia đình thiếu vốn, nhất là vốn trung và dài hạn.

 

Bình chọn

Điểm bình chọn
0 / 5
Tổng 21 lượt bình chọn
5
95.24%
4
0%
3
0%
2
0%
1
4.76%