- Đơn vị chủ trì: Ban Kinh tế vĩ mô và Dự báo

- Chủ nhiệm nhiệm vụ: Nhóm nghiên cứu Kinh tế vĩ mô (TS. Nguyễn Thị Hải Thu)

- Năm giao nhiệm vụ: 2020/Mã số: 2020-05

1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu

Năm 2020, Đảng bộ Bộ Tài chính triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội nhiệm kỳ 2015 - 2020 và xây dựng Nghị quyết Đại hội nhiệm kỳ 2020 - 2025. Đại hội được tiến hành trong bối cảnh tình hình quốc tế và trong nước có những diễn biến thuận lợi và khó khăn đan xen, tác động đến phát triển kinh tế trong nước. Những thành tựu đạt được trong hơn 30 năm đổi mới đã góp phần mở rộng và tăng cường tiềm lực tài chính quốc gia. Tuy nhiên, đây cũng là giai đoạn mà kinh tế thế giới xuất hiện thêm nhiều bất ổn mới. Bên cạnh đó, từ đầu năm 2020, đại dịch Covid-19 trở thành mối đe dọa lớn nhất cho nền kinh tế, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cung, cầu và thương mại hàng hóa, dịch vụ trên toàn thế giới trong năm cuối cùng của giai đoạn 2015 - 2020. Trong bối cảnh khó khăn đó, nhiệm vụ đặt ra cho Bộ Tài chính rất nặng nề, chỉ tiêu kế hoạch Quốc hội, Chính phủ giao cho ngành Tài chính phấn đấu năm sau cao hơn năm trước. Quán triệt mục tiêu, nhiệm vụ của Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII; Nghị quyết Đại hội Đảng bộ khối các cơ quan trung ương và Nghị quyết Đảng bộ Bộ Tài chính lần thứ XXIV nhiệm kỳ 2015 - 2020, Đảng ủy Bộ đã phối hợp chặt chẽ với Ban Cán sự Đảng, Lãnh đạo Bộ Tài chính nhận định phân tích các khó khăn, thách thức và tìm các giải pháp tích cực. Đảng ủy Bộ và cấp ủy các Đảng bộ, chi bộ trực thuộc đã chủ động xây dựng chương trình kế hoạch hành động, cụ thể hóa các Nghị quyết, đề ra các giải pháp, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo; vận động cán bộ, đảng viên thực hiện hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị được Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó. Nhiều giải pháp kinh tế - tài chính đã được hoạch định, triển khai thực hiện quyết liệt, đồng bộ, hiệu quả, góp phần tích cực vào ổn định kinh tế vĩ mô và kiềm chế lạm phát. Nhờ đó, đã hoàn thành tốt các nhiệm vụ tài chính - ngân sách nhà nước quan trọng được Đảng, Quốc hội, Chính phủ giao. Trong nhiệm kỳ này, Đảng ủy Bộ Tài chính đã thực hiện nhiều giải pháp đổi mới, luôn xác định xây dựng tổ chức Đảng trong sạch, vững mạnh là nhiệm vụ trọng tâm, nâng cao chất lượng chi bộ và đảng viên là vấn đề quan trọng, nguyên tắc sinh hoạt Đảng được giữ vững.

Thực hiện Chỉ thị số 35-CT/TW ngày 30/5/2019 của Bộ Chính trị và chỉ đạo của Đảng ủy khối các cơ quan trung ương về tổ chức Đại hội Đảng các cấp tiến tới Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Đại hội Đại biểu Đảng bộ Bộ Tài chính lần thứ XXV nhiệm kỳ 2020 - 2025 có nhiệm vụ kiểm điểm đánh giá tình hình thực hiện Nghị quyết Đại hội nhiệm kỳ 2015 - 2020 và quyết định phương hướng, nhiệm vụ nhiệm kỳ 2020 - 2025. Hiện nay, bối cảnh trong nước và quốc tế đều đang diễn biến rất nhanh và phức tạp, việc nghiên cứu xây dựng phương hướng nhiệm vụ cho nhiệm kỳ mới, nghiên cứu các giải pháp sao cho vừa đáp ứng các yêu cầu phát triển của ngành, của đất nước song vẫn đảm bảo khả thi là một yêu cầu cấp thiết. Vì vậy, việc thực hiện Đề tài nghiên cứu “Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ tài chính ngân sách giai đoạn 2015 - 2020 và những vấn đề đặt ra trong giai đoạn 2021 - 2025” có ý nghĩa về mặt lý luận và thực tiễn, là nguồn tư liệu quan trọng phục vụ xây dựng và thực hiện văn kiện Đại hội Đại biểu Đảng bộ Bộ Tài chính lần thứ XXV, nhiệm kỳ 2020 - 2025.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là phân tích, đánh giá toàn diện về các vấn đề có liên quan đến tình hình thực hiện nhiệm vụ tài chính ngân sách giai đoạn 2015 - 2020, trên cơ sở đó xác định phương hướng, chỉ tiêu và đề xuất các giải pháp thực hiện cho giai đoạn 2021 - 2025 nhằm xây dựng văn kiện Đại hội Đại biểu Đảng bộ Bộ Tài chính lần thứ XXV; xây dựng báo cáo đánh giá tình hình thực hiện Nghị quyết Đại hội nhiệm kỳ 2015 - 2020 và quyết định phương hướng, nhiệm vụ nhiệm kỳ 2020 - 2025 của Bộ Tài chính.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Tình hình thực hiện nhiệm vụ tài chính ngân sách.

Phạm vi nghiên cứu: Tại Việt Nam, đánh giá thực trạng trong giai đoạn 2015 - 2020 và những vấn đề đặt ra cho giai đoạn 2021 - 2025.

4. Kết quả nghiên cứu

(1) Đề tài đã khái quát được một số vấn đề chung liên quan đến nhiệm vụ tài chính ngân sách, như: Nhiệm vụ tài chính ngân sách và vai trò của chính sách tài khóa trong việc thực hiện các mục tiêu tài chính ngân sách; Căn cứ xác định các nhiệm vụ tài chính, ngân sách và một số nhiệm vụ tài chínhngân sách giai đoạn 2015 - 2020. Theo đó, tài chính ngân sách lành mạnh là một trong những yếu tố đóng góp cho sự ổn định kinh tế vĩ mô của một quốc gia, qua đó tác động đến quy mô và tốc độ phát triển kinh tế, đến cơ cấu kinh tế, cơ cấu đầu tư thông qua việc tác động tới hoạt động phân phối và sử dụng các nguồn lực tài chính trong nước, bao gồm cả những nguồn tài nguyên thiên nhiên và các tài sản xã hội khác. Xuất phát từ mối quan hệ chặt chẽ giữa tài chính và kinh tế, có thể thấy rằng việc đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ tài chính ngân sách giai đoạn 2015 - 2020 và những vấn đề đặt ra trong giai đoạn 2021 - 2025 là có ý nghĩa về mặt lý luận và thực tiễn, là nguồn tư liệu quan trọng phục vụ xây dựng văn kiện Đại hội Đại biểu Đảng bộ Bộ Tài chính lần thứ XXV, nhiệm kỳ 2020 - 2025.

(2) Trên cơ sở phân tích, đánh giá toàn diện về các vấn đề có liên quan đến tình hình thực hiện nhiệm vụ tài chính ngân sách giai đoạn 2015 - 2020, đề tài tổng kết những kết quả đạt được trên các khía cạnh nhiệm vụ tài chính ngân sách như: Hoàn thiện thể chế tạo động lực cho sự phát triển kinh tế, huy động và phân bổ các nguồn lực tài chính, đảm bảo an ninh, an toàn tài chính quốc gia, cải cách hành chính trong lĩnh vực tài chính ngân sách, hội nhập kinh tế quốc tế. Những kết quả đạt được trong các lĩnh vực này trong giai đoạn vừa qua đã góp phần tăng cường và củng cố tiềm lực tài chính quốc gia. Trong đó, quy mô thu ngân sách nhà nước ngày càng mở rộng và đáp ứng tốt hơn các nhu cầu chi ngân sách nhà nước, các chính sách tài chính đã góp phần huy động đa dạng các nguồn lực cho đầu tư phát triển; cơ cấu thu - chi ngân sách nhà nước đã có sự chuyển dịch theo hướng bền vững hơn. Quá trình sắp xếp, đổi mới các doanh nghiệp nhà nước cũng được tiến hành đồng bộ hơn, hiệu quả hoạt động của khu vực doanh nghiệp nhà nước có những cải thiện. Chính sách tài chính phát triển khu vực kinh tế tư nhân trong thời gian qua đã được chủ động triển khai tích cực, góp phần xây dựng và phát triển kinh tế tư nhân cả về số lượng và chất lượng. Thị trường tài chính tiếp tục phát triển ổn định, quá trình tái cơ cấu thị trường được thực hiện đồng bộ, đảm bảo tiến độ đề ra. Sự mất cân đối về cơ cấu của thị trường tài chính trong thời gian qua đang dần được cải thiện. Cơ cấu thị trường tài chính có sự chuyển biến tích cực theo hướng giảm bớt sự phụ thuộc vào hệ thống ngân hàng, tổ chức tín dụng, việc huy động vốn trung và dài hạn cho nền kinh tế được tăng cường. Tài chính quốc tế và hội nhập kinh tế quốc tế đã mang lại nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam trong việc tiếp cận các nguồn lực và thị trường rộng lớn.

Tuy nhiên, bên cạnh các kết quả đạt được cũng còn một số vấn đề đặt ra. Hệ thống thuế nhìn chung còn phức tạp, nhiều ưu đãi miễn giảm, chưa tạo được môi trường kinh doanh thực sự công bằng, bình đẳng, thuận lợi. Cơ cấu thu nội địa còn chưa đảm bảo sự bền vững, còn phụ thuộc các khoản thu có tính chất một lần như số thu tiền sử dụng đất. Công tác triển khai thực hiện tái cơ cấu đối với các doanh nghiệp nhà nước mặc dù được tổ chức đồng bộ hơn nhưng kết quả thực hiện chưa đáp ứng được yêu cầu đã đề ra. Quá trình thoái vốn đầu tư ngoài ngành còn gặp khó khăn. Thị trường tài chính chưa thực sự cân đối, tính minh bạch còn hạn chế, phát triển chưa ổn định; chi phí vốn cho nền kinh tế cao; thị trường vốn quy mô còn nhỏ so với tiềm năng và quy mô thị trường của các nước trong khu vực. Quy mô thị trường chứng khoán còn hạn chế so với các nước trên thế giới; năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp bảo hiểm trong nước còn thấp so với các tập đoàn lớn của nước ngoài, chưa có đủ nguồn nhân lực chất lượng cao. Trong hội nhập kinh tế quốc tế, quá trình chuẩn bị của các chủ thể trong nền kinh tế chưa theo kịp với lộ trình và mức độ cam kết, cơ cấu nền kinh tế đang trong quá trình chuyển đổi nên còn nhiều bất cập, việc tận dụng những cơ hội từ hội nhập của doanh nghiệp Việt Nam còn yếu.

(3) Những hạn chế và yếu kém này đặt ra yêu cầu cần phải tiếp tục hoàn thiện và cải cách nhiệm vụ tài chính ngân sách giai đoạn 2021 - 2025. Trên cơ sở phân tích thực trạng và những yếu kém từ nội tại nền tài chính cũng như phân tích bối cảnh kinh tế trong nước và quốc tế cũng như các định hướng lớn về phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2025, đề tài đã đề xuất một số nhóm giải pháp liên quan đến các lĩnh vực thể chế tài chính ngân sách, huy động phân bổ các nguồn lực tài chính, đảm bảo an ninh an toàn tài chính quốc gia, cải cách hành chính trong lĩnh vực tài chính ngân sách, hội nhập kinh tế quốc tế nhằm hoàn thiện việc thực hiện các nhiệm vụ tài chính ngân sách của Việt Nam trong giai đoạn tới./.