Theo nhận định của nhiều tổ chức trong nước và quốc tế, Việt Nam là một trong số ít các quốc gia được xem là thành công trong việc khống chế dịch Covid-19 và giảm tới mức thấp nhất những hệ lụy đối với nền kinh tế. Khả năng thích ứng, sức chống chịu của nền kinh tế Việt Nam so với những năm trước đây đã tốt hơn rất nhiều. Điều này được thể hiện qua con số tăng trưởng, sự phục hồi của một số ngành đã giúp tăng trưởng GDP đạt 2,91% trong bối cảnh hầu hết các nền kinh tế ở châu Á đều tăng trưởng âm, ngoại trừ Trung Quốc và một số quốc gia khác.

Khả năng thích ứng, sức chống chịu của nền kinh tế đã tốt hơn rất nhiều

Nền kinh tế Việt Nam đã thể hiện khả năng chống chịu tốt trong bối cảnh dịch Covid-19. Tăng trưởng kinh tế đạt 2,9% trong năm 2020, thuộc nhóm cao nhất thế giới, phản ánh sự tăng trưởng mạnh mẽ trong ngành chế biến, chế tạo và xuất khẩu, sự mở rộng mạnh mẽ các hoạt động đầu tư của Chính phủ, cùng khả năng phục hồi của tiêu dùng cá nhân, bất chấp những căng thẳng trên thị trường lao động.

Kết quả trên đã phản ánh các biện pháp mà các cơ quan quản lý của Việt Nam thực hiện trước và sau khi bùng phát dịch Covid-19. Trước khi dịch Covid-19 xảy ra, Việt Nam đã giảm thâm hụt ngân sách và tỷ lệ nợ công trên GDP và tăng dự trữ ngoại hối. Sức khỏe tài chính của hệ thống ngân hàng cũng được cải thiện. Khi dịch Covid-19 bắt đầu bùng phát, bên cạnh những biện pháp ngăn chặn dịch thì Việt Nam đã sử dụng linh hoạt, đồng bộ các chính sách kinh tế vĩ mô để hỗ trợ người dân, người lao động vượt qua khó khăn, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp về tiếp cận vốn, tín dụng, tài chính, thuế, thương mại, thanh toán điện tử như: Gói hỗ trợ về tiền tệ (khoảng 300 nghìn tỷ đồng), gói hỗ trợ về tài khóa (khoảng 180 nghìn tỷ đồng), gói hỗ trợ an sinh xã hội (trên 62 nghìn tỷ đồng), gói hỗ trợ giá điện (khoảng 12 nghìn tỷ đồng), gói hỗ trợ giá viễn thông (khoảng 15 nghìn tỷ đồng) và miễn giảm khoảng 40 nghìn tỷ đồng các loại thuế, phí, lệ phí cho doanh nghiệp, người dân.

Theo TS. Lê Duy Bình, Giám đốc điều hành Economica Vietnam, động lực chính để nền kinh tế Việt Nam có sức chống chịu và đạt kết quả tốt như vừa qua xuất phát từ nền tảng là niềm tin và một tầm nhìn chung về phát triển kinh tế và kiểm soát dịch bệnh. Để duy trì được niềm tin thì vai trò của Chính phủ trong điều hành là nhân tố hết sức quan trọng. Trong năm 2020, Chính phủ đã kiên định trong điều hành chính sách vĩ mô trước những sức ép mở rộng chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ. Nhờ các chính sách ứng phó linh hoạt, an ninh, an toàn tài chính quốc gia được đảm bảo; cân đối ngân sách tích cực và tỷ lệ bội chi ngân sách nhà nước giảm dần; dư nợ chính phủ và nợ quốc gia được duy trì trong giới hạn an toàn; dự trữ nhà nước được tăng cường đáp ứng kịp thời các nhu cầu đột xuất của nền kinh tế. Theo đó, đến cuối năm 2020, các chỉ tiêu nợ công so với GDP khoảng 56,8 - 57,4%, nợ chính phủ so với GDP khoảng 50,8 - 51,4%, nợ nước ngoài quốc gia so với GDP khoảng 47,9%, đều trong ngưỡng an toàn nợ công.

Đẩy mạnh cải cách kinh tế

Mặc dù đã đạt được một số thành công nhất định, tuy nhiên trước diễn biến của dịch bệnh, căng thẳng giữa các cường quốc vẫn là những vấn đề có thể tác động lớn nhất tới phát triển kinh tế của Việt Nam trong thời gian tới, do đó yêu cầu đặt ra hậu dịch Covid-19 là phải nâng cao năng lực nội tại và chuyển đổi mô hình tăng trưởng hướng tới phát triển bền vững.

Theo các chuyên gia, trước bối cảnh tăng trưởng của Việt Nam hiện nay vẫn còn phụ thuộc vào bên ngoài, Việt Nam cần đẩy mạnh cải cách thể chế hơn nữa, từ đó cắt giảm chi phí do chính sách, tạo thêm không gian kinh tế và động lực đổi mới sáng tạo cho doanh nghiệp. Trên thực tế, sức chống chịu của doanh nghiệp Việt Nam vẫn còn yếu, thiếu hụt nguyên liệu đầu vào, khó khăn trong tiếp cận vốn và thị trường tiêu thụ bị ảnh hưởng. Doanh nghiệp có quy mô càng lớn thì chịu tác động càng lớn, đặc biệt là các doanh nghiệp hoạt động trong ngành hàng không, du lịch, khách sạn, nhà hàng, may mặc, giầy dép, ô tô, điện tử viễn thông… Nghiên cứu của Viện nghiên cứu Quản lý kinh tế trung ương chỉ rõ, thúc đẩy cải cách ngay trong đại dịch thay vì chờ dịch Covid-19 qua đi sẽ ít tốn kém nhất cho doanh nghiệp và nền kinh tế. Ðặc biệt, cần đẩy mạnh cải cách để thúc đẩy chuyển đổi số và thực hiện chương trình nghị sự về phát triển bền vững nhằm tạo thêm động lực cho phát triển kinh tế trong thời gian tới và bảo đảm tính chống chịu của nền kinh tế tốt hơn trước những yếu tố bất định, cú sốc tương tự có thể xảy ra trong tương lai.

Đồng thời, cải thiện năng suất lao động là một trong những yêu cầu đầu tiên đối với phát triển bền vững hậu Covid-19, do đó cần tiếp tục cải thiện năng suất lao động, sức cạnh tranh của các ngành hàng, doanh nghiệp và cả nền kinh tế. Việt Nam cần tiếp tục phát huy mạnh những kết quả tích cực đã đạt được trong thời gian qua như năng suất lao động được cải thiện, bình quân giai đoạn 2016 - 2020 là 5,8%/năm, cao hơn giai đoạn 2011 - 2015 (4,3%/năm), vượt mục tiêu đề ra (5%/năm). Đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp bình quân 5 năm đạt khoảng 45,2% (mục tiêu đề ra là 30 - 35%).

GS.TS. Trần Thọ Đạt cho rằng, để tăng sức cạnh tranh, sức chống chịu của nền kinh tế thì Việt Nam cần đổi mới mạnh mẽ hơn nữa mô hình tăng trưởng tăng. Tăng trưởng kinh tế trong thời gian qua đã cao hơn giai đoạn trước nhưng chưa đủ để thu hẹp khoảng cách về thu nhập với các nước trong khu vực; tăng năng suất lao động chủ yếu vẫn do tăng vốn đầu tư và sử dụng lao động chi phí thấp. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế chậm, nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào đầu tư nước ngoài, đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp và tăng trưởng năng suất lao động chưa bền vững. Hơn nữa, đối với các ngành được coi là thế mạnh của Việt Nam hiện nay (điện tử, dệt may, da giầy, du lịch, thủy sản), Việt Nam vẫn đang chủ yếu hoạt động ở phân khúc thấp trong chuỗi giá trị, nơi tạo ra giá trị gia tăng thấp. Do đó, đổi mới mạnh mẽ hơn nữa mô hình tăng trưởng để tăng sức cạnh tranh, sức chống chịu của nền kinh tế vẫn là sự lựa chọn, định hướng và việc phải làm hiện nay cũng như trong giai đoạn tới.

Trước đòi hỏi Việt Nam cần tiếp tục thúc đẩy cải cách kinh tế mạnh hơn để nâng cao năng lực nội tại trong thời gian tới, TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Chiến lược thương hiệu và cạnh tranh cũng cho rằng, cùng với việc khống chế dịch Covid-19, trong năm 2021, Chính phủ cần tiếp tục công cuộc cải cách gắn với xu thế mới, tận dụng các cơ hội từ hiệp định thương mại tự do, làn sóng dịch chuyển đầu tư… Đồng thời, thực hiện cắt giảm chi phí thủ tục hành chính, từ đó tạo thêm không gian kinh tế và động lực đổi mới sáng tạo cho doanh nghiệp. Về phía các doanh nghiệp, cần tận dụng lợi thế so sánh về chi phí lao động, vận chuyển, dịch vụ kết nối và xử lý thông tin, đặc biệt lưu tâm đến vấn đề "tiêu dùng xanh".

Trần Duẩn