Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Hàn Quốc (VKFTA) có hiệu lực thi hành từ ngày 20/02/2015 được kỳ vọng sẽ mở ra cơ hội và thị trường xuất khẩu mới cho các sản phẩm của Việt Nam, đặc biệt là nông sản. Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu và đầu tư của Việt Nam sang Hàn Quốc chưa có nhiều thay đổi đáng kể.

Nhiều cơ hội

Hiệp định VKFTA được đánh giá sẽ mang lại nhiều cơ hội thúc đẩy xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Hàn Quốc. Theo cam kết, Hàn Quốc sẽ mở cửa đối với 97,2% giá trị nhập khẩu từ Việt Nam (tính theo số liệu năm 2012) và cam kết cắt giảm 95,4% số dòng thuế, trong đó có nhiều nhóm hàng nông, thủy sản xuất khẩu chủ lực như tôm, cua, cá, hoa quả nhiệt đới và hàng công nghiệp như dệt may, đồ gỗ, sản phẩm cơ khí...

Việt Nam là đối tác FTA đầu tiên được Hàn Quốc mở cửa thị trường đối với những sản phẩm nhạy cảm trong nước như tỏi, gừng, mật ong, khoai lang... (thuế suất những mặt hàng này rất cao từ 241 - 420%). Đơn cử như mặt hàng mật ong tự nhiên, thuế suất hiện tại là 243%, Hàn Quốc cam kết sẽ giảm thuế dần với mức giảm chia đều cho mỗi năm để đưa về 0% từ ngày 01/01 của năm thứ 15 kể từ khi hiệp định có hiệu lực. Thuế suất đối với chôm chôm của Việt Nam nhập khẩu vào Hàn Quốc hiện là 611,5%, được giảm không dưới 20% kể từ ngày 01/01/2016. Trái cây nhiệt đới khác như dứa, ổi, xoài, măng cụt hiện có thuế suất 30% sẽ được giảm thuế dần với mức giảm chia đều cho mỗi năm để giảm xuống 0% từ ngày 01/01 của năm thứ 10, tính từ ngày hiệp định có hiệu lực. Những mặt hàng như cà chua thuế suất được giảm xuống còn 0 - 5% từ ngày 01/01/2016, hạt dẻ chưa bóc vỏ có thuế suất 219,4%, xúc xích là 18%, được cắt giảm không dưới 20% của các mức thuế kể từ ngày 01/01/2016... Tuy nhiên, Hàn Quốc sẽ vẫn giữ nguyên thuế suất với một số mặt hàng nông sản như hành tây (135%), ớt chuông (270%), tỏi (360%), cam (50%), táo (45%), lê (45%), trà xanh (513,6%). Ngoài ra, Hàn Quốc không đưa mặt hàng gạo vào đàm phán trong hiệp định này.

Việt Nam sẽ cắt giảm thuế cho hàng hóa từ Hàn Quốc, trong đó có hàng công nghiệp như nguyên phụ liệu dệt may, nguyên liệu nhựa, linh kiện điện tử, xe tải và xe con có dung tích xi lanh từ 3.000 cc trở lên, phụ tùng ô tô, điện gia dụng, một số sản phẩm sắt thép, dây cán điện, mỹ phẩm...

Doanh nghiệp Việt chưa tận dụng được cơ hội

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã trở thành đối tác thương mại quan trọng của Hàn Quốc, kim ngạch thương mại giữa hai nước đã tăng trưởng rất cao trong hơn 2 thập kỷ qua, với mức tăng gần 87 lần, từ 0,5 tỷ USD (năm 1992) lên 43,4 tỷ USD (năm 2016). Bên cạnh sự tăng trưởng về lượng, quan hệ thương mại hai nước cũng có sự biến đổi đáng kể về chất. Từ chủ yếu xuất khẩu thô, đến nay giá trị gia tăng của các mặt hàng nông sản xuất khẩu từ Việt Nam sang Hàn Quốc đã nâng cao rất nhiều. 

Hiện tại, Hàn Quốc là đối tác thương mại lớn thứ ba của Việt Nam, chỉ đứng sau Trung Quốc và Hoa Kỳ. Đồng thời, Hàn Quốc là thị trường xuất khẩu lớn thứ tư và thị trường nhập khẩu lớn thứ hai của Việt Nam. 6 tháng đầu năm 2017, kim ngạch xuất - nhập khẩu Việt Nam sang Hàn Quốc đạt trên 29 tỷ USD, tăng 45,5% so với cùng kỳ năm 2016. Trong đó xuất khẩu đạt 6,5 tỷ USD tăng 28,6%, nhập khẩu đạt 22,5 tỷ USD tăng 51%.

Trong các nhóm hàng được hưởng ưu đãi thuế suất từ VKFTA của Việt Nam, một số nhóm tăng trưởng khả quan. Cụ thể, trong 6 tháng đầu năm 2017, nhóm hàng nông, thủy sản đạt kim ngạch xuất khẩu 497 triệu USD, tăng 29%; cao su, cà phê lần lượt đạt gần 43 triệu USD (tăng 122%) và 45 triệu USD (tăng 65%). Mặt hàng thủy sản và rau quả cũng giữ mức tăng trưởng ổn định, với thủy sản tăng gần 28%, đạt 328 triệu USD, rau quả tăng 12%, đạt gần 50 triệu USD. Tuy nhiên, dựa trên những cam kết cắt giảm thuế quan trong VKFTA, ông Lê An Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Á - Thái Bình Dương (Bộ Công Thương) cho rằng, các doanh nghiệp Việt Nam chưa tận dụng hết cơ hội, tỷ trọng xuất khẩu các mặt hàng chủ lực sang Hàn Quốc chưa có đột biến. Cụ thể như mặt hàng tôm, Hàn Quốc miễn thuế cho Việt Nam với hạn ngạch 10.000 tấn/năm và tăng dần trong 5 năm đến mức 15.000 tấn/năm miễn thuế, song hiện nay Việt Nam mới chỉ tận dụng được 2.500 tấn/năm miễn thuế trong tổng số 5.000 tấn/năm dành cho 10 nước ASEAN. Về trái cây, hiện có 5 loại quả tươi được phép xuất khẩu vào Hàn Quốc là dừa, dứa, chuối, thanh long và xoài nhưng Việt Nam mới chỉ xuất được dừa, xoài và thanh long trắng, còn dứa và chuối không cạnh tranh được với Philippines. Nhu cầu nhập khẩu chuối của Hàn Quốc rất lớn và đang phải nhập khoảng 70% từ Philippines.

Ở chiều ngược lại, nhập khẩu hàng hóa từ Hàn Quốc vào Việt Nam có xu hướng tăng. Trong 6 tháng đầu năm 2017, Việt Nam nhập khẩu từ Hàn Quốc khoảng 22,5 tỷ USD, tăng 51,2%, trong đó máy móc, thiết bị, dụng cụ, phụ tùng tăng 123,5%; điện tử, máy tính và linh kiện tăng 46,1%; điện thoại và linh kiện tăng 37,7%. Thâm hụt cán cân thương mại Việt Nam - Hàn Quốc nửa đầu năm là 15,9 tỷ USD, Hàn Quốc đã chính thức vượt Trung Quốc trở thành thị trường nhập siêu lớn nhất của Việt Nam (nhập siêu từ Trung Quốc trong 6 tháng đầu năm 2017 đạt 14,1 tỷ USD). Bên cạnh việc đẩy mạnh xuất khẩu các mặt hàng thuộc diện ưu đãi trong VKFTA, Hàn Quốc đang tăng cường xuất khẩu rau củ sang Việt Nam. Đến nay đã có bốn loại trái cây Hàn Quốc được cấp phép nhập khẩu là lê, táo, nho và dâu tây. Hàn Quốc cũng đang xúc tiến để sớm xuất khẩu chính ngạch năm loại quả khác là hồng, dưa vàng, quýt, đào và ớt sang Việt Nam. Doanh nghiệp Hàn Quốc đang tận dụng triệt để những cơ hội từ VKFTA. Liên tiếp 19 năm qua, các doanh nghiệp Hàn Quốc đều tham gia hội chợ quốc tế như một hình thức kết nối xúc tiến đầu tư và xuất khẩu vào Việt Nam. Tại Vietnam Expo 2017, đã có gần 60 doanh nghiệp Hàn Quốc tham dự với 136 gian hàng, lớn nhất trong các quốc gia tham dự triển lãm tại Việt Nam. Bên cạnh việc tìm kiếm cơ hội thông qua xuất khẩu, Hàn Quốc cũng đẩy mạnh đầu tư vào Việt Nam và hiện là một trong hai nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất Việt Nam về cả số lượng dự án và tổng vốn đầu tư. Theo Cơ quan xúc tiến thương mại và đầu tư Hàn Quốc (KOTRA), tính từ năm 1988, các doanh nghiệp Hàn Quốc đã đầu tư 50,5 tỷ USD vào Việt Nam, chiếm 30,8% tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, với 5.773 dự án, trong đó 71% vốn được rót vào lĩnh vực chế tạo, tiếp đó là bất động sản với 14,8% và xây dựng với 5,4%.

Nguyên nhân và giải pháp

Trong khi Hàn Quốc tận dụng triệt để mọi cơ hội từ VKFTA để đẩy mạnh xuất khẩu và đầu tư vào Việt Nam thì doanh nghiệp Việt vẫn đang “loay hoay” tìm đường vào thị trường Hàn Quốc. Xuất khẩu các sản phẩm chủ lực và thế mạnh của Việt Nam sang thị trường này chưa đạt được kỳ vọng do: (i) Hàn Quốc là thị trường rất khó tính, hàng rào kỹ thuật cao tương đương với Nhật Bản. Hàn Quốc quy định nghiêm ngặt về vùng trồng phải đạt chuẩn GAP, được Cục Bảo vệ thực vật cấp mã số quản lý, trái cây phải xử lý qua nhiệt hơi nước…“Các sản phẩm cà phê, tiêu Việt Nam khó tăng mạnh kim ngạch xuất khẩu sang Hàn Quốc bởi thị trường này quy định rất cao các tiêu chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm, khiến hàng Việt Nam khó cạnh tranh”, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - ca cao Việt Nam Đỗ Hà Nam chia sẻ. Trong khi đó, các mặt hàng nông sản khác như tỏi, gừng, mật ong, khoai lang… cũng đang gặp khó bởi những quy định chặt chẽ về vệ sinh an toàn thực phẩm và kiểm dịch động, thực vật của Hàn Quốc; (ii) Quảng bá trái cây Việt Nam tại Hàn Quốc gặp nhiều khó khăn do những rào cản về tài chính, chi phí cao; (iii) Nông sản Việt Nam tại thị trường Hàn Quốc đang phải cạnh tranh gay gắt với các sản phẩm từ Thái Lan, Philippines. Thuế nhập khẩu trái cây ở thị trường này vẫn ở mức khá cao, khoảng 28%, làm cho sức cạnh tranh của trái cây Việt Nam suy giảm; (iv) Chất lượng nông sản của Việt Nam không ổn định, phụ thuộc vào thời tiết các mùa trong năm. Thêm vào đó, mẫu mã bao bì của Việt Nam cũng kém bắt mắt hơn so với nhiều nước châu Á khác như Trung Quốc, Thái Lan... đã hạn chế tính cạnh tranh của sản phẩm.

Do vậy, để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam tận dụng triệt để cơ hội mở cửa thị trường và cắt giảm thuế quan từ VKFTA để thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm, đặc biệt là các sản phẩm nông sản có lợi thế trong VKFTA, Nhà nước cần hỗ trợ doanh nghiệp kinh phí tham gia các hội chợ tại Hàn Quốc, đặc biệt là hội chợ công nghiệp thực phẩm tại Seoul nhằm giới thiệu, quảng bá sản phẩm. Bên cạnh đó, cần tổ chức các đoàn giao thương của Hàn Quốc vào Việt Nam, nhất là các đoàn mua hàng, các nhà nhập khẩu của Hàn Quốc đến trao đổi trực tiếp với các nhà cung cấp của Việt Nam để xây dựng quan hệ đối tác; cung cấp thông tin về thị trường, hỗ trợ cho các doanh nghiệp nâng cao năng lực phân tích nghiên cứu thị trường, phối hợp với các đối tác Hàn Quốc để triển khai chương trình hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực thiết kế và phát triển sản phẩm mới.

Bên cạnh yếu tố giá cả, doanh nghiệp cần quan tâm đến, chất lượng và mẫu mã sản phẩm. Theo đó, doanh nghiệp cần áp dụng quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn GAP, đảm bảo an toàn vệ sinh sản phẩm nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn kiểm dịch gắt gao của Hàn Quốc; đầu tư thiết kế bao bì, mẫu mã sản phẩm, đặc biệt cần chú trọng xây dựng và phát triển thương hiệu, từ đó nâng cao khả năng cạnh tranh của sản phẩm, doanh nghiệp tại các thị trường trong nước và quốc tế.

Lê Nga