Mặc dù đến nay chưa có văn bản pháp quy nào quy định về thực hiện quy chế dân chủ trong công ty cổ phần nhưng nhiều công ty đã triển khai thực hiện khá tốt vấn đề này. Nhờ đó đã tạo ra bầu không khí thân thiện trong đơn vị. Phát huy được trí tuệ tập thể, hiến kế phát triển sản xuất kinh doanh, góp phần làm cho công ty lớn mạnh.

Kết quả khảo sát 231 công ty cổ phần về việc xây dựng và thực hiện các quy chế nội bộ, quy chế dân chủ trong công ty, có 175 công ty cho biết có xây dựng và ban hành các quy chế nội bộ, chiếm 76%. Trong số này đa số các công ty đã xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ từ khi còn là doanh nghiệp Nhà nước. Một số công ty do chuyển đổi từ khi chưa ban hành Nghị định 07/1999/NĐ-CP về thực hiện dân chủ trong DNNN, nên trước khi cổ phần hoá chưa có quy chế dân chủ, sau khi chuyển thành CTCP đã xây dựng quy chế phù hợp với cơ chế quản lý mới, có vận dụng nội dung của Nghị định 07 về thực hiện dân chủ trong doanh nghiêp Nhà nước.

Nhiều CTCP không có quy chế thực hiện dân chủ, nhưng có ban hành các quy chế nội bộ như: Quy chế trả lương, trả thưởng, quy chế đào tạo, tuyển dụng, quy chế công khai giá mua bán vật tư; quy chế làm việc của HĐQT, Ban kiểm soát, Giám đốc v.v...

Trong số các ngành, địa phương được khảo sát, số CTCP có xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ chiếm tỷ lệ cao là Nam Định có 28/30 công ty, chiếm 93%; thành phố Hồ Chí Minh có 72/95 công ty, chiếm 76%; ngành Thương mại du lịch có 10/12 Công ty chiếm 83%.

Kết quả khảo sát các công ty cổ phần được chuyển đổi từ DNNN cho thấy trong tổng số 231 đơn vị có báo cáo và khảo sát thì 40 công ty tổ chức được đại hội CNVC, chiểm 17%; có 22/231 công ty có Ban Thanh tra nhân dân, chiếm tỷ lệ 9,5%. Việc tổ chức đại hội CNVC và bầu Ban Thanh tra nhân dân được tiến hành chủ yếu là ở những công ty mà Nhà nước nắm giữ cổ phần chi phối trên 50%. Ở đó bộ máy cán bộ lãnh đạo công ty từ Bí thư Đảng uỷ đến giám đốc, Chủ tịch công đoàn đều giữ nguyên như khi còn là DNNN. Cổ đông trong công ty chủ yếu là người lao động từ DNNN chuyển sang, vì vậy mọi hoạt động của tổ chức Đảng, Đoàn thể vẫn duy trì được nền nếp như khi còn là DNNN. Những người quản lý và người lao động trong nhiều công ty cổ phần đều cho rằng tổ chức Đại hội công nhân viên chức trong CTCP là cần thiết; vì như vậy đây là nơi người lao động được trực tiếp phát huy quyền dân chủ của mình, đươc tham gia và quyết định những vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích và trách nhiệm của mình, trong đó có nội dung thoả ước lao động tập thể.

Thực tế ở những nơi có xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ cho thấy trong công ty, quy chế thực hiện dân chủ là một căn cứ pháp lý cho giám đốc và người lao động trong công ty có điều kiện thực hiện đầy đủ hơn quyền và nghĩa vụ của mình. Nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước của các cơ quan quản lý, khuyến khích và tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động quản lý của giám đốc, HĐQT được chủ động, sáng tạo, phù hợp với yêu cầu của cơ chế thị trường; nâng cao trình độ hiểu biết pháp luật, quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm trước pháp luật và nghiêm chỉnh chấp hành các nội quy, quy chế của công nhân, lao động và của cán bộ quản lý doanh nghiệp; thực hiện đúng đắn quyền hạn, nghĩa vụ và trách nhiệm của người lao động trong CTCP, đồng thời giữ gìn bí mật sản xuất, kinh doanh của công ty.

Thực hiện dân chủ trong CTCP đã giúp cho người sử dụng lao động và người lao động trong CTCP có trách nhiệm thực hiện tốt nghĩa vụ được giao, thực hiện đúng hợp đồng lao động, thoả ước lao động đã ký kết, chấp hành đúng các nội quy, quy chế của công ty, thực hiện đầy đủ quyền dân chủ, giữ gìn kỷ luật, đấu tranh chống các biểu hiện tham nhũng, lợi dụng dân chủ mất đoàn kết nội bộ; nỗ lực vì sự phát triển của công ty khi thuận lợi cũng như lúc gặp khó khăn trong sản xuất kinh doanh.

Việc tổ chức Đại hội CNVC trong công ty cổ phần hiện nay cũng còn nhiều ý kiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng trong công ty cổ phần đã có Đại hội Cổ đông thì không tổ chức Đại hội CNVC nữa mà chỉ cần đưa nội dung của đại hội CNVC vào chương trình Đại hội cổ đông là đủ. Nhưng có ý kiến cho rằng Đại hội cổ đông là đại hội của những nhà đầu tư, còn Đại hội CNVC là đại hội của những người lao động; Nội dung, hình thức của Đại hội CNVC và Đại hội cổ đông khác nhau về cơ bản, nên Đại hội cổ đông không thể thay thế cho Đại hội CNVC vì vậy trong công ty cổ phần vẫn cần phải có Đại hội CNVC.

Như vậy để phát huy và đảm bảo quyền dân chủ của người lao động trong doanh nghiệp ngoài quốc doanh, trong đó có công ty cổ phần thì cần sớm  tổ chức nghiên cứu ban hành Nghị định về quy chế thực hiện dân chủ trong doanh nghiệp ngoài quốc doanh và trong CTCP. Trước mắt Chính phủ cần có văn bản chỉ đạo các CTCP được hình thành từ DNNN tiếp tục thực hiện các quy chế đã có khi còn là doanh nghiệp Nhà nước. Ban chấp hành Công đoàn cơ sở chủ động đề xuất với Giám đốc, HĐQT xem xét sửa đổi, bổ sung các quy chế cho phù hợp với cơ chế quản lý mới của CTCP.

Rất mong các cơ quan hữu quan nghiên cứu, xem xét sửa đổi bổ sung Luật Doanh nghiệp, có cơ chế để đảm bảo quyền của người lao động được biết, được bàn, được tham gia, kiểm tra giám sát những vấn đề trực tiếp liên quan đến quyền và lợi ích người lao động. Có cơ chế để đại diện tập thể người lao động tham gia HĐQT, Ban kiểm soát của CTCP được chuyển đổi từ doanh nghiệp Nhà nước.

Đặng Quang Điều (*)

(*) Trợ lý Phó Chủ tịch Tổng liên đoàn lao động Việt Nam (Với sự cộng tác của Vision & Associates)

TBTC 10/11/2003