(HQ Online) Kinh tế số được coi là động lực và trụ cột chính trong phát triển kinh tế. Tuy vậy, phát triển kinh tế số vẫn đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, vướng mắc.

Đông Nam Á đã chứng kiến sự bùng nổ về kinh tế số trong 2 năm qua.

Đạt 50 tỷ USD vào năm 2050

Trong những năm qua, phát triển bền vững đã được Chính phủ đặt trọng tâm ưu tiên, trong đó khoa học và công nghệ, đặc biệt là cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) và chuyển đổi số quốc gia sẽ là nền tảng và động lực cho phát triển bền vững. Trên thế giới, CMCN 4.0 và kinh tế số đã phát triển khá nhanh từ trước năm 2020, song những cạnh tranh về địa chính trị trong lĩnh vực công nghệ và sự dè dặt về lợi ích - chi phí và khả năng quản lý đã ít nhiều ảnh hưởng đến việc các quốc gia tiếp cận kinh tế số. Khi đại dịch Covid-19 diễn ra đã buộc các quốc gia phải gia tăng ứng dụng công nghệ số, tiến tới chuyển đổi số một cách toàn diện. Ứng dụng công nghệ số chính là một giải pháp cốt lõi để giảm những hệ lụy tiêu cực của đại dịch Covid-19 lên hoạt động của một nền kinh tế, sự vận hành của một doanh nghiệp và cuộc sống của người dân.

Các xu hướng nổi bật của kinh tế số trên thế giới bao gồm phát triển thương mại số, thỏa thuận kinh tế số, ứng dụng đồng tiền số và ngân hàng số. Để có thể theo kịp tốc độ phát triển kinh tế số với các nước trên thế giới, ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Ban Nghiên cứu tổng hợp (CIEM) cho rằng, Việt Nam cần hoàn thiện khung khổ thể chế - pháp lý và cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin. Thời gian qua, Chính phủ Việt Nam cũng đưa ra nhiều chính sách phát triển kinh tế số, cơ bản đã ban hành khung khổ thể chế về kinh tế số như Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 (Quyết định số 749/QĐ-TTg), thành lập Ủy ban Chỉ đạo quốc gia về Cơ chế một cửa ASEAN, Cơ chế một cửa quốc gia và tạo thuận lợi thương mại, các văn bản về thương mại điện tử (Luật Giao dịch điện tử, Nghị định số 85/2021/NĐ-CP…), cũng như các điều khoản tạo thuận lợi cho thương mại xuyên biên giới trong các hiệp định Thương mại tự do. Hạ tầng công nghệ thông tin của Việt Nam đã được cải thiện đáng kể.

Bên cạnh đó, nhiều dự án luật liên quan đến hệ sinh thái số đang được triển khai đồng bộ như: Luật Giao dịch điện tử; Luật Bảo vệ người tiêu dùng; Nghị định bảo vệ dữ liệu cá nhân; Nghị định về quản lý thuế; Nghị định về quản lý hải quan với hoạt động xuất nhập khẩu qua thương mại điện tử… Nhờ đó, Việt Nam đã xếp thứ 25/194 quốc gia về chỉ số an toàn, an ninh mạng toàn cầu, hệ thống hải quan điện tử VNACCS/VCIS đã được triển khai tại 100% Chi cục Hải quan và hệ thống quản lý giám sát hải quan tự động đã bao phủ 100% thương mại qua cảng biển và hơn 90% thương mại qua cảng hàng không...

Báo cáo e-Conomy SEA năm 2022 của Google, Temasek và Bain Company cũng cho thấy, quy mô kinh tế số Việt Nam có thể đạt 50 tỷ USD vào năm 2050, trong đó, thương mại điện tử sẽ là lĩnh vực có đóng góp quan trọng nhất. Cũng theo báo cáo này, quy mô thị trường thương mại điện tử bán lẻ tại Việt Nam tăng trưởng 28%, đạt 23 tỷ USD trong năm 2022. Nếu được tối ưu hóa, lượng khí phát thải từ hoạt động thương mại điện tử sẽ giảm đáng kể (từ 30 - 40%) so với hoạt động thương mại thông thường, từ đó đóng góp cho phát triển bền vững chung của toàn nền kinh tế.

Phát triển bền vững nhờ yếu tố xanh

Bên cạnh những yếu tố thuận lợi, theo các chuyên gia, Việt Nam hiện đang đối mặt với nhiều rào cản trong quá trình phát triển kinh tế số như hạ tầng cho kinh tế số chưa đồng bộ, năng lực kết nối số còn thấp, hệ thống thể chế chưa thực sự tạo thuận lợi cho phát triển kinh tế số, nguồn nhân lực chất lượng cao cho phát triển kinh tế số còn thiếu và yếu, thiếu quy định về bảo vệ người tiêu dùng. Ngoài ra, năng lực đổi mới sáng tạo của khu vực tư nhân được đánh giá là một trong những hạn chế lớn đối với sự phát triển kinh tế số của Việt Nam. Chuyển đổi số trong doanh nghiệp Việt Nam hiện nay được xem là chìa khóa thúc đẩy phát triển kinh tế số.

Theo báo cáo của WEF GCI (2019), về tăng trưởng của các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo (ĐMST), điểm số của Việt Nam xếp thứ 15 trên tổng số 20 quốc gia; về khả năng thích ứng của khung pháp lý đối với các mô hình kinh doanh số, Việt Nam xếp thứ 17 trên tổng số 20 quốc gia. Do đó, để hoàn thiện chính sách đối với kinh tế số, ông Dương đề xuất cần nhanh chóng hoàn thiện các vấn đề liên quan đến an toàn an ninh mạng; các chính sách cạnh tranh; thuế với nền tảng số; quyền sở hữu trí tuệ. Đồng thời, cần phát huy trách nhiệm ESG (môi trường, xã hội và quản trị) trên nền tảng thương mại số (ví dự như phòng chống buôn bán động vật hoang dã trên nền tảng số). Bên cạnh đó, cần tư duy hướng nhiều hơn đến phát huy vai trò và trách nhiệm, bảo vệ quyền lợi của người mua, xử lý nhanh chóng các tranh chấp thương mại trực tuyến hướng tới một nền kinh tế số phát triển bền vững.

Còn theo bà Lại Việt Anh, Phó Cục trưởng Phụ trách Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), trong vấn đề phát triển thương mại điện tử xanh - thương mại điện tử gắn liền với bảo vệ môi trường, rác thải bỏ đi khi mua sắm trực tuyến gấp 7 lần so với rác thải bỏ đi khi mua sắm tại cửa hàng. Số liệu thống kê về yêu cầu của người tiêu dùng đối với bao bì từ Tập đoàn thiết bị đóng gói Shorr cho thấy, có khoảng 86% người tiêu dùng cho biết có nhiều khả năng mua hàng từ các nhà bán lẻ hơn nếu bao bì bền vững; đồng thời 77% người tiêu dùng mong đợi nhiều thương hiệu cung cấp bao bì bền vững 100% trong tương lai. Bao bì bền vững được định nghĩa là phát triển và sử dụng bao bì có thể tái chế, tái sử dụng và được làm từ các nguồn tài nguyên hoặc vật liệu tái tạo nhanh chóng. Hoạt động này làm giảm tác động môi trường và dấu chân sinh thái của chất thải sản phẩm tiêu dùng.

“Như vậy có thể thấy, nhu cầu của người tiêu dùng đối với bao bì bền vững là hiện hữu, do đó tính bền vững và bao bì ít chất thải phải là ưu tiên hàng đầu của doanh nghiệp”, bà Việt Anh nhấn mạnh.

Nhằm giảm tác động ảnh hưởng của thương mại điện tử đối với môi trường, trong khâu bán hàng cần sử dụng phương tiện giao hàng thân thiện với môi trường và xây dựng logistics thông minh, tối ưu hoá vận chuyển và giao hàng. Bên cạnh đó, khâu đóng gói cần khuyến khích sử dụng bao bì tái chế đồng thời giảm số lượng bao bì đóng gói tại các khâu. Các nhà bán lẻ cần có các giải pháp thay đổi thói quen tiêu dùng hướng tới giao hàng xanh.

Xuân Thảo