Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), xuất khẩu gạo của Việt Nam năm 2014 đạt 6,316 triệu tấn, với trị giá đạt 2,789 tỷ USD (giá FOB), giảm khoảng 6% so với mức 6,71 triệu tấn của cả năm 2013. Trong đó, thị trường châu Á, châu Phi chiếm 83% lượng gạo xuất khẩu, còn lại là xuất sang thị trường châu Mỹ, châu Âu, châu Đại Dương. Việt Nam tụt xuống vị trí thứ ba xuất khẩu gạo thế giới sau Thái Lan và Ấn Độ. Sang năm 2015, tình hình xuất khẩu gạo dự báo sẽ tiếp tục khó khăn. VFA đặt mục tiêu xuất khẩu gạo từ 7 - 7,5 triệu tấn gạo trong năm 2015 (kể cả xuất khẩu biên mậu sang Trung Quốc), tăng nhẹ so với mục tiêu xuất khẩu 6,2 triệu tấn gạo trong cả năm 2014.
Ảnh minh họa. Nguồn Internet
Ông Trần Tuấn Anh, Thứ trưởng Bộ Công Thương cho biết, các nước sản xuất gạo lớn trên thế giới như Ấn Độ, Thái Lan và ngay cả Campuchia cũng đang cạnh tranh trực tiếp về giá với gạo Việt Nam. Lợi thế về giá của gạo Việt Nam có nhưng đang bị dồn vào thế phải cạnh tranh ở các thị trường xuất khẩu truyền thống lẫn thị trường trung lập. Thị trường Trung Quốc, Philipines, châu Phi vốn tiêu thụ từ 30 - 50% gạo Việt Nam, hiện cũng đang có xu hướng giảm.
Theo báo cáo của Bộ Công Thương, xuất khẩu gạo của Việt Nam 5 tháng đầu năm 2015 đạt 1,1 tỷ USD, giảm 10,7% so với cùng kỳ năm 2014, trong đó xuất sang Philipines giảm 41%, sang Trung Quốc giảm 45,1%. Xuất khẩu gạo giảm do thị trường xuất khẩu gạo lớn của Việt Nam là Indonesia và Philippines đang tự chủ sản xuất gạo. Gạo tồn kho xuất khẩu của Thái Lan, Ấn Độ và Pakistan đang được mở rộng và cạnh tranh quyết liệt với gạo Việt Nam tại các thị trường có dư địa tốt như Trung Đông, châu Phi, Myanmar. Bên cạnh đó, gạo Campuchia hiện đang xâm nhập và cạnh tranh trực tiếp với gạo Việt Nam tại Trung Quốc và EU.
Tháng 02/2015, Việt Nam đã ký được hợp đồng cung cấp 300 nghìn tấn gạo trắng hạt dài cho Philippines theo thỏa thuận G2G, sau khi đồng ý giảm giá xuống ngang bằng với mức giá trúng thầu (200 nghìn tấn) của Thái Lan. Tiếp đó, ngày 05/6, Việt Nam tiếp tục ký hợp đồng bán 150 nghìn tấn gạo trắng hạt dài loại 25% cho Philippines từ Thái Lan sau khi đồng ý giảm giá bán theo thỏa hiệp với cơ quan Lương thực quốc gia Philippines (NFA). Trong đó, ở lần chào giá đầu tiên, cả Việt Nam và Thái Lan đều chào giá ở mức giá bỏ thầu 150 nghìn tấn là 419,35 USD/tấn, 100 nghìn tấn còn lại với giá 419 USD/tấn, mức giá này cao hơn giá tham chiếu mà NFA đưa ra nên đã bị từ chối. Ở lần chào giá sau, Việt Nam đã giảm giá bỏ thầu xuống còn 410,12 USD/tấn giao tại kho NFA, phù hợp với giá tham chiếu và giành được hợp đồng cung cấp 150 nghìn tấn cho Philippines. Trong khi đó, Thái Lan không giảm giá vì cho rằng mức giá tham chiếu là quá thấp.
Theo nhận định của ông Huỳnh Thế Năng, Tổng giám đốc Tổng công ty Lương thực miền Nam, xuất khẩu gạo năm 2015 sẽ gặp nhiều khó khăn. Tuy đã có nhiều tín hiệu tốt từ các thị trường như nhu cầu gạo từ Philippines sau ảnh hưởng của cơn bão Hagupit hay nhu cầu từ Indonesia và Malaysia…, nhưng doanh nghiệp trong nước muốn ký được hợp đồng mới buộc phải cạnh tranh gay gắt với Thái Lan, quốc gia đang thực hiện chiến lược xả kho gạo khổng lồ của mình. Trong khi đó, Trung Quốc và Thái Lan đã ký bản ghi nhớ với nội dung Thái Lan sẽ bán cho Trung Quốc 2 triệu tấn gạo trong năm 2015.
Nguyên nhân khác khiến doanh nghiệp xuất khẩu gạo trong nước không mấy lạc quan, đó là Ấn Độ, Pakistan cũng đang giảm giá mạnh đối với phân khúc gạo cấp trung bình và thấp để cạnh tranh với Việt Nam. Trên thực tế, nếu như gạo 5% tấm của Việt Nam hiện được chào bán với giá 380 - 390 USD/tấn, thì gạo của Ấn Độ và Pakistan lần lượt được chào bán ở mức tương đương khoảng 385 - 395 USD/tấn và 380 - 390 USD/tấn; gạo 25% tấm của Việt Nam là 350 - 360 USD/tấn, thì gạo của Ấn Độ và Pakistan là 350 - 360 USD/tấn và 335 - 345 USD/tấn.
Bên cạnh đó, Myanmar đã bắt đầu triển khai chiến lược phát triển sản xuất gạo tại Nay Pyi Taw. Chiến lược này nhằm mục đích phát triển diện tích 7,7 triệu ha trồng lúa với sản lượng 4,1 tấn/ha, nhằm tạo ra 9,9 triệu tấn gạo cho tiêu thụ nội địa và 6 triệu tấn cho xuất khẩu vào năm 2030. Ước tính xuất khẩu gạo của Myanmar sẽ đạt 2 triệu tấn trong năm tài khóa 2015 - 2016 và dự kiến sẽ trở thành một trong ba nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới trong những năm tới.
Ngoài ra, từ năm 2010, Campuchia đưa ra chiến lược quảng bá lúa gạo, đề ra mục tiêu xuất khẩu 1 triệu tấn gạo vào cuối năm 2015. Theo báo cáo của Ban thư ký Cơ quan xuất khẩu gạo một cửa của Campuchia, hàng năm Campuchia thu hoạch hơn 9 triệu tấn lúa, xuất khẩu hơn 3 triệu tấn gạo. Tính chung 5 tháng đầu năm 2015, nước này cũng đã xuất khẩu 243.025 tấn gạo, tăng 64% so với cùng kỳ năm 2014. Có gần 70 doanh nghiệp Campuchia đã xuất khẩu gạo sang 46 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Trong đó, 3 khách hàng nhập khẩu nhiều gạo nhất của Campuchia là Trung Quốc (68.437 tấn), Pháp (29.717 tấn) và Ba Lan (26.513 tấn).
Ông Nguyễn Đình Bích, chuyên gia phân tích ngành lúa gạo của Việt Nam cho rằng, để cạnh tranh được với Thái Lan, Ấn Độ phải hạ giá bán theo đà suy giảm của Thái Lan. Do đó, Việt Nam cũng cần phải xem xét hạ giá bán để cạnh tranh.
Như vậy, có thể thấy rằng, thị trường gạo Việt Nam đang gặp phải những khó khăn không những về giá, mà còn là sự xuất hiện của các thị trường đang đẩy mạnh phát triển nông nghiệp khác như Myanmar, Campuchia,… Do vậy, xuất khẩu gạo của Việt Nam trong năm 2015 được dự báo là sẽ còn gặp nhiều khó khăn, đồng thời giá lúa gạo vẫn trong xu hướng giảm.
Thu Thảo