Theo quy định của Luật Thanh tra, người ra quyết định thanh tra thành lập Tổ thẩm định dự thảo Kết luận thanh tra để xem xét, đánh giá, đưa ra nhận xét, kiến nghị nhằm hoàn thiện dự thảo. Trong những năm qua, công tác thẩm định dự thảo Kết luận thanh tra của Thanh tra Bộ Tài chính đã từng bước đi vào chiều sâu, tập trung vào tính pháp lý của các căn cứ nêu trong dự thảo Kết luận thanh tra, đặc biệt là các nội dung phức tạp được nêu trong dự thảo. Các ý kiến tại Báo cáo thẩm định đã được các Đoàn thanh tra cơ bản tiếp thu để bổ sung, hoàn thiện, góp phần đảm bảo tính hợp pháp, hợp lý của các đánh giá và phù hợp với hoạt động thực tế của đơn vị được thanh tra để nâng cao tính khả thi của các kết luận, kiến nghị nêu trong Kết luận thanh tra.

Mốt số hạn chế và nguyên nhân

Trong quá trình thẩm định tính pháp lý của dự thảo Kết luận thanh tra tại đơn vị được thanh tra thấy, các kiến nghị cơ bản bám sát kế hoạch thanh tra, chỉ đạo của Lãnh đạo thanh tra, còn một số dự thảo Kết luận thanh tra vẫn có những hạn chế trong việc trích dẫn cơ sở pháp lý đối với các kết quả, phát hiện trong quá trình thanh tra tại đơn vị được thanh tra, điển hình như:

- Việc trích dẫn, áp dụng các văn bản để đưa ra các kiến nghị còn khác nhau dẫn đến cùng nội dung nhưng lại đưa ra các kiến nghị khác nhau;

- Một số căn cứ trích dẫn văn bản pháp lý nhưng văn bản đã hết hiệu lực hoặc đã được sửa đổi, bổ sung, thay thế tại văn bản quy phạm pháp luật khác;

- Căn cứ pháp lý chưa đúng phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng của Luật, Nghị định, Thông tư hướng dẫn; ...

- Trích dẫn chưa đầy đủ, chính xác văn bản quy phạm pháp luật làm căn cứ kết luận thanh tra;

- Sử dụng, trích dẫn căn cứ pháp lý ban hành không phải là văn bản quy phạm pháp luật.

Nguyên nhân của các hạn chế trên một phần là do hệ thống cơ sở dữ liệu pháp luật hiện nay chưa thực sự đồng bộ và thường xuyên có sự thay đổi nhanh chóng theo từng lĩnh vực, từng thời điểm áp dụng, dẫn đến việc khó khăn khi trích dẫn, áp dụng trong hoạt động thanh tra. Ngoài ra, các quy định của hệ thống văn bản còn thiếu sự thống nhất, chưa đồng bộ, chưa quy định cụ thể việc xử lý các sai phạm dẫn đến việc áp dụng văn bản và trích dẫn văn bản quy phạm pháp luật còn lúng túng, chưa thống nhất.

Về chủ quan, trong quá trình thu thập căn cứ, hồ sơ, tài liệu, một số thành viên Đoàn thanh tra chưa cập nhật kịp thời các văn bản pháp luật, trích dẫn văn bản chưa đúng nguyên tắc (như: áp dụng văn bản pháp lý có hiệu lực cao hơn; trường hợp các văn bản quy phạm pháp luật do cùng một cơ quan ban hành có quy định khác nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng trích dẫn quy định của văn bản quy phạm pháp luật ban hành sau...). Thêm vào đó, việc chưa hệ thống hóa đồng bộ các văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hướng dẫn, văn bản quản lý điều hành liên quan đến công tác quản lý tài chính tại các đơn vị cũng khiến thành viên của Đoàn thanh tra gặp khó khăn trong việc tìm kiếm, tra cứu nhanh khi trích dẫn quy định pháp luật có liên quan.

Giải pháp khắc phục

Thực hiện chỉ đạo, yêu cầu của Lãnh đạo thanh tra và sự phân công của Trưởng đoàn thanh tra, từng thành viên của Đoàn thanh tra đều phải có trách nhiệm nghiên cứu thông tin, tài liệu đã thu thập được; đánh giá việc chấp hành chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của đối tượng thanh tra liên quan đến nội dung thanh tra được phân công. Thành viên của Đoàn thanh tra khi đưa ra đánh giá, xác nhận số liệu, đề xuất kiến nghị phải đảm bảo cơ sở pháp lý để tránh khiếu nại của các đơn vị được thanh tra và các tổ chức, cá nhân có liên quan, đồng thời giúp cho việc thực hiện kiến nghị thanh tra được khả thi, nâng cao tính hiệu lực, hiệu quả của hoạt động thanh tra.  

Thời gian qua, các kiến nghị nêu tại Kết luận thanh tra ngày càng tăng, đặc biệt là các kiến nghị đối với các cuộc thanh tra ngân sách địa phương, thanh tra công tác quản lý tài chính tại các Tập đoàn, Tổng công ty, ... Để cơ sở pháp lý trích dẫn cho các kết quả, phát hiện thanh tra được củng cố vững chắc, cần tập trung nâng cao kiến thức và trình độ hiểu biết pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên để áp dụng đúng, đảm bảo tính khả thi, tránh rủi ro trong việc ban hành Kết luận thanh tra. Đồng thời, cơ quan phối hợp với các phòng chuyên môn, tổ chức, đoàn thể trong cơ quan để thường xuyên tuyên truyền, phổ biến kịp thời các văn bản quy phạm pháp luật mới có liên quan đến lĩnh vực và hoạt động thanh tra dưới nhiều hình thức (sổ tay nghiệp vụ, tập huấn, ứng dụng phần mềm, ...).

Bên cạnh việc kiến nghị xây dựng, hoàn thiện cơ sở dữ liệu pháp luật, các phòng chuyên môn và từng cá nhân thực hiện nhiệm vụ thanh tra cũng phải chủ động hệ thống hóa các văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hướng dẫn, văn bản quản lý điều hành liên quan đến từng lĩnh vực như ngân sách, hành chính, doanh nghiệp, đầu tư, .... Việc hệ thống hóa văn bản quy phạm được lưu trữ đảm bảo dễ tìm kiếm, tra cứu nhanh, kịp thời, lưu trữ theo từng lĩnh vực, cơ quan quản lý và hệ thống văn bản điều hành áp dụng chung như: Luật Ngân sách nhà nước, Luật Doanh nghiệp, Luật Thanh tra, Luật Quản lý thuế, ... cùng các Nghị định, Thông tư hướng dẫn quy trình chung; Hệ thống văn bản điều hành thuộc trách nhiệm các cơ quan quản lý nhà nước; ...

Các cá nhân thực hiện nhiệm vụ thanh tra cũng cần lưu trữ hệ thống cơ sở dữ liệu pháp luật một cách khoa học và được cá nhân hóa nhằm phục vụ việc tra cứu dễ dàng. Trước và trong quá trình tham gia đoàn thanh tra, các thanh tra viên thường xuyên cập nhật các văn bản mới, tự nghiên cứu, trau dồi, tích lũy kiến thức về pháp luật cho bản thân, đặc biệt là nguyên tắc áp dụng văn bản quy phạm pháp luật.

Mỗi cá nhân thực hiện nhiệm vụ thanh tra phải nâng cao ý thức, trách nhiệm trong việc chủ động cập nhật quy định pháp luật có liên quan đến nhiệm vụ công tác được giao. Khi thực hiện thanh tra, các thành viên của Đoàn thanh tra lựa chọn và xem xét sự phù hợp của các quy phạm pháp luật được áp dụng làm căn cứ pháp lý, đưa ra đề xuất kiến nghị rõ ràng, chặt chẽ trên cơ sở trích dẫn đầy đủ quy định pháp luật, phù hợp thực tiễn và thuyết minh cụ thể căn cứ, hồ sơ, tài liệu khi có yêu cầu để góp phần nâng cao chất lượng kiến nghị của Kết luận thanh tra./.

Đỗ Thành Nam