Trong thời gian qua, Nhà nước đã giành nguồn lực rất lớn cho đầu tư phát triển trong đó có các nguồn vay nợ (gồm: nợ Chính phủ, nợ Chính phủ bảo lãnh và nợ chính quyền địa phương). Bằng nhiều giải pháp của Chính phủ và Bộ Tài chính, nợ công năm 2023 của Việt Nam vào khoảng 37% GDP thấp hơn nhiều mức trần nợ công 60% do Quốc hội đề ra. Để chống thất thoát, lãng phí, tiêu cực trong quản lý nợ công; tăng cường kỷ luật, kỷ cương và nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng các nguồn vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài, vay nợ Chính phủ bảo lãnh...trong nhũng năm qua, Thanh tra Bộ Tài chính và Cục Quản lý nợ và tài chính đối ngoại đã phối hợp trong việc thanh tra, kiểm tra, giám sát nợ công và bước đầu đã đạt được một số kết quả sau:

Công tác xây dựng, thực hiện kế hoạch thanh tra, kiểm tra, giám sát được phối hợp thường xuyên. Thông tin về quản lý nợ công, các chương trình, dự án rủi ro cao đã được Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại chủ động cung cấp để Thanh tra Bộ xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra hàng năm và đột xuất theo chức năng, nhiệm vụ trong công tác quản lý nợ công của Bộ Tài chính.

Việc chia sẻ thông tin về kết quả thanh tra, kiểm tra các chương trình, dự án sử dụng vốn vay ưu đãi nước ngoài, vốn vay nước ngoài được Chính phủ bảo lãnh được Thanh tra Bộ chủ động cung cấp ngay sau khi ban hành Kết luận Thanh tra, kịp thời phục vụ cho công tác quản lý, giám sát của Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại. Các kiến nghị qua công tác thanh tra, kiểm tra đã nâng cao nhận thức, trách nhiệm trong công tác quản lý, sử dụng và trả nợ vay nước ngoài của các cơ quan, đơn vị được giao làm chủ dự án, chủ đầu tư đã được thanh tra, kiểm tra.

Công tác tổ chức tập huấn, hội thảo nâng cao chất lượng quản lý, giám sát nợ công theo hình thức chuyên đề, tập huấn chuyên môn đã được tổ chức hàng năm. Nội dung tập huấn, trao đổi đã góp phần đào tạo, nâng cao chất lượng, năng lực của đội ngũ cán bộ của 02 đơn vị.

Công tác hợp tác, học tập, nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế

Đã triển khai Đoàn khảo sát học tập kinh nghiệm quốc tế về quản lý công, trong đó có nội dung thanh tra, kiểm tra nợ công tại một số nước châu Âu. Dự kiến trong thời gian sắp tới, Thanh tra Bộ và Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại sẽ triển khai các Đoàn học tập, trao đổi kinh nghiệm quản lý, giám sát nợ công tại một số quốc gia có quản lý nợ công tương đồng với chúng ta.

Nội dung học tập, trao đổi kinh nghiệm tập trung vào những nội dung: Vị trí, vai trò, cơ cấu tổ chức của cơ quan giám sát tài chính, ngân sách về nợ công; Các cách thức giám sát của các cơ quan này đối với: Việc quản lý, giám sát trung hạn, hàng năm về nợ công; công tác phân bổ nguồn vốn; công tác sử dụng nguồn vốn của các đơn vị sử dụng; Kết quả cụ thể hoạt động của các cơ quan này đối với các nội dung nêu trên; Cách phát hiện vi phạm trong công tác quản lý tài chính, ngân sách về nợ công và xử lý các vi phạm được phát hiện; Các bài học, kinh nghiệm đối với công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra việc quản lý, sử dụng nợ công.

Trong năm 2024, thực hiện theo phân công của Bộ Tài chính về chuẩn bị nội dung làm việc với Đoàn Công tác Đánh giá hiệu quả công tác quản lý nợ (DeMPA) của Ngân hàng Thế giới (WB), Thanh tra Bộ đã tích cực phối hợp với Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại trong việc đánh giá hiệu lực, hiệu quả của các quy định pháp luật của Việt Nam trong việc quản lý, giám sát, sử dụng nợ công. Các nội dung do Thanh tra Bộ soạn thảo đã được phía Đoàn Công tác WB đặc biệt quan tâm, đánh giá cao. Đoàn Công tác WB sau khi nghiên cứu tài liệu đã chủ động đề nghị tổ chức làm việc, trao đổi trực tiếp với Thanh tra Bộ Tài chính để phục vụ cho công tác đánh giá của WB về kết quả quản lý, giám sát nợ công của Việt Nam.

Một số tồn tại trong công tác quản lý, sử dụng nguồn vốn vay nợ nước ngoài tại các cơ quan, đơn vị được giao làm chủ đầu tư, chủ dự án qua công tác thanh tra, kiểm tra của Thanh tra Bộ Tài chính

Việc quản lý, sử dụng các nguồn vốn vay ưu đãi nước ngoài, vốn vay Chính phủ bảo lãnh tại các chủ đầu tư, chủ dự án trong những năm vừa qua đã thay đổi theo chiều hướng tích cực, tuy nhiên vẫn còn những tồn tại, hạn chế được phát hiện qua công tác thanh tra, kiểm tra của Thanh tra Bộ Tài chính cần được chấn chỉnh kịp thời, nghiên cứu, rút kinh nghiệm để phục vụ tốt hơn cho công tác quản lý, sử dụng hiệu quả nguồn vốn vay ưu đãi nước ngoài, vốn vay Chính phủ bảo lãnh của các cơ quan quản lý nhà nước. Một số tồn tại điển hình tại các chương trình, dự án được Thanh tra Bộ Tài chính thanh tra trong các năm qua như sau:

(a) Về công tác lập, thẩm định phê duyệt dự án, tổng mức đầu tư:

+ Lập, trình phê duyệt không đúng một số loại chi phí trong tổng mức đầu tư: Chi phí đảm bảo an toàn giao thông trong thi công; Chi phí chung; Chi phí rà phá bom mìn; Chi phí dự phòng trượt giá...

+ Phê duyệt hạng mục tư vấn tái định cư và hỗ trợ đấu thầu, tư vấn hỗ trợ thực hiện dự án bằng nguồn vốn ODA tại Báo cáo nghiên cứu khả thi chưa đúng với nội dung đã được thẩm định của cơ quan có thẩm quyền (là các khoản chi tư vấn quản lý dự án đã được Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước có ý kiến không sử dụng nguồn vốn ODA để chi trả).

(b) Về công tác lập, phê duyệt dự toán:

+ Lập, thẩm định và phê duyệt dự toán tăng chưa đúng khối lượng, định mức, đơn giá và chưa điều chỉnh giảm dự toán do thay đổi thiết kế, biện pháp thi công phải điều chỉnh;

+ Phê duyệt Tổng dự toán vượt Tổng mức đầu tư.

(c) Trong công tác quản lý hợp đồng xây dựng:

+ Ký hợp đồng chưa đúng làm tăng giá trị hợp đồng;

+ Ký hợp đồng thực hiện các gói thầu tư vấn trước khi Hiệp định vay vốn có hiệu lực thi hành;

+ Tạm ứng hợp đồng xây dựng chưa có kế hoạch giải phóng mặt bằng và chưa kiểm tra, đánh giá việc sử dụng tiền tạm ứng theo quy định.

(d) Về công tác tổ chức triển khai, thực hiện dự án:

+ Dự án thực hiện chậm tiến độ theo các Quyết định được phê duyệt, dẫn đến dự án phải trình cơ quan có thẩm quyền điều chỉnh thời gian thực hiện dự án, gia hạn hiệp định vay; Có dự án chậm tiến độ 5 năm theo quyết định được phê duyệt, tuy nhiên, đến thời điểm thanh tra Chủ đầu tư và các đơn vị có liên quan chưa thống nhất nguyên nhân khách quan, chủ quan và xác định trách nhiệm trong việc để dự án chậm tiến độ;

+ Chưa kịp thời trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt điều chỉnh chủ trương đầu tư theo quy định làm căn cứ phê duyệt điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn của dự án dẫn tới không bố trí được nguồn vốn để trả thuế cho các nhà thầu và nộp NSNN.

(e) Về công tác giải ngân và thực hiện kế hoạch vốn:

+ Việc giải ngân so với kế hoạch vốn đạt tỷ lệ thấp, dự án chậm tiến độ dẫn đến phải xin điều chỉnh thời gian thực hiện dự án, gia hạn Hiệp định, phải điều chỉnh chủ trương đầu tư;

+ Bố trí, cân đối chưa đủ vốn đối ứng để hoàn thành Dự án theo thời gian được phê duyệt;

+ Hoàn trả nợ gốc và phí cam kết liên quan đến khoản vay còn chậm so với Hợp đồng cho vay lại đã ký;

+ Chậm triển khai mở Ủy quyền thanh toán dẫn đến không giải ngân được và có nguy cơ phát sinh các chi phí đền bù thiệt hại cho nhà thầu.

(f) Về công tác quyết toán dự án hoàn thành:

+ Trình phê duyệt Báo quyết toán dự án hoàn thành cao hơn so với giá trị thực tế nghiệm thu;

+ Công tác lập quyết toán dự án hoàn thành còn chậm và chưa có phương án quản lý, sử dụng và khai thác tài sản được phê duyệt.

Một số giải pháp nhằm nâng cao kết quả công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát lĩnh vực quản lý nợ và Tài chính đối ngoại và Thanh tra Bộ Tài chính:

+ Đối với Cục Quản lý Nợ và Tài chính đối ngoại:

Tiếp tục xây dựng kế hoạch giám sát thực địa các dự án sử dụng vốn vay của Chính phủ, vay được Chính phủ bảo lãnh trong kế hoạch công tác hàng năm, phối hợp với Thanh tra Bộ triển khai thực hiện;

Duy trì cung cấp thông tin và đề xuất Thanh tra Bộ đưa vào kế hoạch thanh tra, kiểm tra đối với các chương trình, dự án có rủi ro cao;

Tăng cường sự phối hợp, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm về việc thanh tra, kiểm tra tài chính của Thanh tra Bộ trong khuôn khổ các chương trình làm việc với các tổ chức quốc tế (WB, IMF…) về quản lý nợ công đồng thời với việc tổ chức các đoàn công tác học tập kinh nghiệm quốc tế theo khuyến nghị của các tổ chức quốc tế để nâng cao năng lực quản lý nợ công nói chung và năng lực thanh tra, kiểm tra, giám sát trong quản lý nợ công nói riêng cho đội ngũ cán bộ của hai đơn vị.

+ Đối với Thanh tra Bộ Tài chính:

Nghiên cứu, đề xuất những nội dung cần phối hợp theo vai trò, trách nhiệm, mối quan hệ công tác giữa Cục Quản lý Nợ và Tài chính đối ngoại với Thanh tra Bộ Tài chính gắn với nhiệm vụ quản lý, giám sát nợ công theo chức năng, nhiệm vụ của Bộ Tài chính, định hướng kế hoạch thanh tra hàng năm của Thanh tra Chính phủ;

Đối với công tác thanh tra trong lĩnh vực quản lý nợ công sẽ chú trọng thanh tra, kiểm tra các dự án có rủi ro cao, khả năng trả nợ kém; thanh tra, kiểm tra đối với các dự án thuộc địa phương vay lại và hoạt động cho vay lại của các tổ chức tín dụng;

Tăng cường trao đổi thông tin, tình hình quản lý, giám sát nợ công giữa các đơn vị thuộc Bộ Tài chính. Phối hợp xây dựng cơ sở dữ liệu chia sẻ chung về nợ công giữa các cơ quan có trách nhiệm tham gia công tác quản lý, kiểm tra, giám sát nợ công;

Đẩy mạnh công tác đào tạo cập nhật kiến thức, nâng cao chuyên môn nghiệp vụ thông qua hình thức định kỳ tổ chức các khóa, lớp tập huấn hoặc cập nhật kiến thức ngắn hạn, học tập, tham quan, trao đổi kinh nghiệm đối với các mô hình quản lý, quản trị nợ công trong và ngoài nước. Trong đó: Tập trung vào các nội dung: kỹ năng lập kế hoạch quản lý, giám sát nợ công trung hạn và hàng năm; kỹ năng quản lý, phát hiện rủi ro; kỹ năng kiểm tra, giám sát, thanh tra các sai phạm, tồn tại trong quá trình quản lý, sử dụng nợ công… nhằm trang bị những kiến thức, vấn đề, sự thay đổi trong chính sách về chuyên môn nghiệp vụ quản lý, giám sát nợ công./.

                                          Nguyễn Văn Thiệu