Nhiều sai phạm ở cả 3 nội dung được thanh tra
Đánh giá về những ưu điểm, TTCP khẳng định, trong giai đoạn 2009 - 2012, dưới tác động của khủng hoảng kinh tế thế giới và suy giảm trong nước, thị trường tài chính - tiền tệ Việt Nam đã trải qua nhiều diễn biến phức tạp, hoạt động kinh doanh của ngân hàng gặp nhiều khó khăn. Song, VietinBank là một trong những ngân hàng thương mại lớn, đã có nhiều nỗ lực, cố gắng, góp phần thực hiện các giải pháp cấp bách, nhằm ngăn chặn suy giảm kinh tế, kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, đảm bảo an sinh xã hội và tăng trưởng bền vững. Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của ngân hàng đã đảm bảo huy động nguồn vốn ổn định, khẳng định được vị thế, thương hiệu trên thị trường, quy mô hoạt động tăng trưởng cao, hiệu quả kinh doanh được tăng cường và là một trong số những đơn vị có số nộp NSNN tương đối lớn trong hệ thống tài chính tín dụng.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động của VietinBank đã để xảy ra một số khuyết điểm, vi phạm. Trong đó, thứ nhất là hoạt động tín dụng để xảy ra nhiều khuyết điểm, vi phạm cả trong huy động và cho vay vốn, có một số vụ việc nghiêm trọng đã phải chuyển cơ quan điều tra. Cụ thể, trong huy động vốn, cơ cấu nguồn vốn cho vay trung, dài hạn mất cân đối; phải sử dụng nguồn vốn ngắn hạn để bù đắp cho vay trung, dài hạn. Một số chi nhánh huy động tiền gửi với lãi suất vượt trần 14% từ thời điểm 3-11/2011; chi hoa hồng môi giới, chi tiếp thị bằng tiền mặt không đúng quy định, thực chất là lách quy định về trần lãi suất để chi tăng lãi suất tiền gửi cho khách hàng.
Hoạt động cho vay có sai phạm ở hầu hết các khâu trong quá trình cho vay như: Thẩm định thời hạn cho vay thiếu cơ sở, không phân tích chi tiết nhu cầu sử dụng vốn đối với từng phương án, đối tượng kinh doanh; thẩm định đề xuất giới hạn tín dụng chưa phù hợp, có trường hợp thẩm định, phê duyệt, cấp giới hạn tín dụng ngắn hạn cho dự án dài hạn; thẩm định, phê duyệt, cấp tín dụng khi chưa đáp ứng điều kiện về hồ sơ, điều kiện tài chính của dự án.
Trong quá trình giải ngân, nhiều trường hợp chứng từ giải ngân không đảm bảo; giải ngân không đúng mục đích đối với khoản vay; giải ngân để trả nợ cũ; giải ngân khi chưa đáp ứng điều kiện về tài sản đảm bảo và vốn tự có tham gia dự án như phê duyệt. Trong kiểm tra sử dụng vốn, việc kiểm tra còn sơ sài, biên bản kiểm tra sử dụng vốn ghi chung chung là khách hàng sử dụng vốn đúng mục đích, không nêu được cụ thể từng chứng từ thanh toán mua hàng theo như đã cam kết. Không thường xuyên kiểm tra, kiểm soát việc sử dụng vốn của khách hàng, dẫn đến khách hàng sử dụng vốn sai mục đích. Đây là nguyên nhân cơ bản dẫn đến tiềm ẩn rủi ro trong hoạt động ngân hàng. Việc đảm bảo tài sản chưa được đánh giá định kỳ, định giá lại theo quy định đối với một số tài sản đảm bảo; chưa đăng ký giao dịch bảo đảm đối với tài sản bảo đảm; xác định giá trị cho vay đối với tài sản đảm bảo chưa đúng quy định; định giá tài sản không có cơ sở, chưa thực hiện đúng quy định; nhận thế chấp tài sản chưa đảm bảo đủ điều kiện, thủ tục pháp lý; chưa kiểm tra, kiểm soát được việc thực hiện nghĩa vụ bảo vệ hàng hóa; chưa mua bảo hiểm máy móc thiết bị; không bổ sung tài sản theo yêu cầu; giảm tài sản đảm bảo khi chưa tất toán khoản vay bất hợp lý… Mặt khác, việc phân loại nợ không đúng quy định, dẫn đến phân loại nợ thiếu chính xác như việc phân loại thành nhóm 1, nhưng thực chất là nhóm 2,3,4 hoặc cá biệt có thể lên đến nhóm 5; cơ cấu nợ, phân loại nợ không đúng thực tế; kéo dài thời gian giải ngân và thời gian ân hạn; cơ cấu lại nợ cho khoản vay trong khi tình hình sản xuất kinh doanh của đơn vị vay vốn có xu hướng kinh doanh không hiệu quả, không có khả năng trả nợ.
Thứ hai là, nhiều khuyết điểm, vi phạm trong hoạt động đầu tư tài chính. TTCP cho biết, VietinBank sử dụng vốn trái phiếu quốc tế không đúng cam kết theo cáo bạch, huy động không đạt mục tiêu đề ra, hiệu quả sử dụng vốn thấp; việc đầu tư vốn trái phiếu vào các doanh nghiệp có vi phạm ở các khâu như: Thẩm định thiếu chặt chẽ, chưa chính xác, dẫn đến sử dụng không hiệu quả nguồn vốn trái phiếu; có trường hợp doanh nghiệp không đủ điều kiện phát hành nhưng vẫn được VietinBank đầu tư, giải ngân thiếu chứng từ, sử dụng vốn sai mục đích, hay tài sản đảm bảo chưa đủ điều kiện đăng ký giao dịch, định giá chưa đủ cơ sở, có trường hợp thiếu tài sản đảm bảo, không đánh giá lại tài sản đảm bảo theo quy định; việc giám sát không thường xuyên, thiếu chặt chẽ. Ngoài ra, tại các đơn vị trực thuộc của VietinBank như: Công ty cổ phần chứng khoán VietinBank; Công ty TNHH MTV cho thuê tài chính VietinBank; Công ty TNHH MTV quản lý quỹ VietinBank cũng đều có nhiều sai phạm trong lĩnh vực kinh doanh chứng khoán; quyết định cho thuê tài chính; đầu tư vào các doanh nghiệp bên ngoài không có hiệu quả…
Thứ ba là, mua sắm tài sản, thuê tài chính, trích lập, sử dụng các quỹ đã để xảy ra những sai phạm mang tính hệ thống, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn của VietinBank. Theo đó, VietinBank đã mua tài sản là nhà, đất nhưng không lập dự án đầu tư; không thành lập hội đồng thẩm định; xác định giá tài sản mua cao hơn khi định giá thế chấp tài sản; có tài sản chưa đủ điều kiện chuyển nhượng nhưng VietinBank vẫn ký hợp đồng thực hiện giao dịch; việc xác định giá một số tài sản để chuyển nhượng dựa trên chứng thư định giá chưa chính xác; thuê, mua tài sản chưa đủ điều kiện, vi phạm quy định của pháp luật về đầu tư, mua sắm tài sản. Việc trích, lập, sử dụng các quỹ chưa chính xác, chưa phù hợp với quy định; sử dụng quỹ phúc lợi dành cho xây dựng cơ bản, mua sắm tài sản cố định nhưng chưa phân định rõ nét việc tạo phúc lợi cho người lao động, mà chủ yếu vẫn mang tính chất đầu tư tài chính, tạo quỹ đất và xử lý một số khoản nợ của khách hàng trong hệ thống VietinBank. Việc sử dụng số tiền lớn từ quỹ phúc lợi để thực hiện các dự án đầu tư, nhưng thiếu các quy định để quản lý chặt chẽ về quy trình thực hiện là cơ sở, đòi hỏi phải có giải pháp để chấn chỉnh…
Kiến nghị chấn chỉnh các sai phạm
Trên cơ sở các sai phạm, thiếu sót, khuyết điểm trong điều hành hoạt động đầu tư, kinh doanh và mua sắm tài sản của VietinBank, TTCP kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao Thống đốc Ngân hàng Nhà nước kiểm điểm, tổ chức kiểm điểm trách nhiệm về việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước, quyền chủ sở hữu; tổ chức kiểm điểm trách nhiệm của Hội đồng quản trị, nhất là trong một số vụ việc thuê đất; đầu tư xây dựng trụ sở; hoàn thành việc kiểm toán, quyết toán công trình, đánh giá hiệu quả của việc đầu tư xây dựng công trình. Phối hợp với các Bộ, ngành liên quan tham mưu xây dựng, bổ sung, sửa đổi các quy định cụ thể, chi tiết hơn đối với các hoạt động đầu tư phát hành trái phiếu doanh nghiệp để đảm bảo an toàn vốn, phát huy hiệu quả sử dụng vốn; sửa đổi, bổ sung quy chế quản lý, sử dụng, kiểm tra, giám sát việc sử dụng quỹ phúc lợi đối với các ngân hàng thương mại nói chung. Ngoài ra, phải tổng hợp, đánh giá hoạt động chi môi giới trong huy động vốn, để đề xuất giải pháp xử lý; tiếp tục đánh giá về nợ xấu của VietinBank ở giai đoạn hiện nay; tiếp nhận một số vụ việc sai phạm để đưa vào diện theo dõi, kiểm soát tín dụng, trên cơ sở đó đánh giá lại hiệu quả đầu tư, phương án kinh doanh, lựa chọn giải pháp thu hồi vốn vay ở các mức độ khác nhau; tập trung giám sát, tránh tác động, ảnh hưởng tiêu cực đến hệ thống; đồng thời, phối hợp với các cơ quan chức năng tiếp tục đánh giá thêm về các hành vi vi phạm để có giải pháp xử lý phù hợp. Ngoài ra, TTCP cũng kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước, UBND TP Hà Nội, TP HCM, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước - Bộ Tài chính có các giải pháp đồng bộ trong quản lý, giám sát việc thực hiện các hoạt động trong lĩnh vực tài chính - tín dụng - đầu tư, mua sắm trang thiết bị; thực hiện nghĩa vụ thuế với NSNN của VietinBank.
Đặc biệt, TTCP kiến nghị VietinBank phải thực hiện và chỉ đạo tổ chức thực hiện các nội dung, bao gồm: Kiểm điểm và chỉ đạo kiểm điểm trách nhiệm đối với tập thể và cá nhân theo thẩm quyền quản lý; đồng thời, đề xuất, hoặc áp dụng ngay các giải pháp để chấn chỉnh, khắc phục, xử lý những yếu kém, khuyết điểm, vi phạm. Cụ thể, phải đánh giá trách nhiệm đối với tập thể, cá nhân liên quan đến các sai phạm trong hoạt động tín dụng tại các khâu huy động vốn, chi hoa hồng môi giới; thẩm định, phê duyệt, cho vay, giải ngân, kiểm tra sau cho vay, phân loại cơ cấu nợ, quản lý tài sản đảm bảo tại các hồ sơ sai phạm. Xác lập và trích lập giá trị dự phòng cụ thể đối với các khoản nợ xấu có sai phạm; tiến hành kiểm tra, rà soát trên toàn hệ thống về các khoản chi hoa hồng môi giới cho huy động vốn, trường hợp phát hiện chi sai quy định phải thu hồi lại, hoặc quy trách nhiệm cá nhân phải bồi hoàn; nếu phát hiện có dấu hiệu tội phạm, cần kịp thời chủ động chuyển cơ quan điều tra.
Đối với lĩnh vực đầu tư tài chính, đầu tư trái phiếu DN, phải hoàn chỉnh quy định cụ thể về giải ngân vốn; quy định để chuẩn hóa trình tự trong việc thẩm định đầu tư; ban hành các quy chế đầu tư, quy trình đầu tư trái phiếu, đầu tư giấy tờ có giá để đảm bảo việc đầu tư theo đúng quy định của pháp luật. Hoàn thiện quy trình về thẩm định cho thuê tài chính, kiểm tra tài sản cho thuê tài chính; cơ cấu lại nợ cho khách hành thuê tài chính; phân loại nợ theo đúng quy định; phân loại lại dư nợ thuê tài chính và trích lập dự phòng theo đúng quy định. Như vậy mới đảm bảo nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh cũng như quản lý chặt chẽ, an toàn tài chính của đơn vị trong thời gian tới.
Trần Việt Tuấn